درس خارج فقه استاد سید مهدی نقیبی

بازی با آلات قمار بدون شرط بندی/عمومات حرمت قمار/اطلاق روایات/روایت سهل بن زیاد و وموثّقة مسعدة و وموثّقة سکونی1/11/1402

ذکر روایات حرمت لعب با نرد و شطرنج و به طور کلی لعب با آلات قمار ولو اینکه رهنی در کار نباشد:

وروایة الحسین بن عمر بن یزید عنه ‌ـ علیه‌ ‌السّلام ـ‌ ، ولیس فی سندها إلاّ سهل‌ ‌الّذی أمره سهل‌[1] ومحمّد بن عیسی الذی لا یبعد وثاقته‌[2] ‌، قال: «یغفر اللّه فی‌ ‌شهر رمضان إلاّ لثلاثة: صاحب مسکر أو صاحب شاهین أو مشاحن».‌[3]

بررسی سندا: برخی می گویند سهل بن زیاد تضعیف شده برخی گفته اند الامر فی سهل سهل.

محمد بن عیسی توثیق شده است.

بررسی دلالت: خدای متعال می بخشد در ماه مبارک رمضان الا نسبت به سه گروه: 1-صاحب مسکر (دائما شرب خمر دارد) 2- صاحب شطرنج(چه با رهن چه بدون رهن) 3- صاحب کینه شدید

روایت دیگر: وموثّقة مسعدة عن أبی عبد اللّه ‌ـ علیه‌ ‌السّلام ـ‌ أ‌ ‌نّه سئل عن الشطرنج؟‌ ‌فقال: «دعوا المجوسیّة لأهلها لعنها اللّه».[4]

بررسی دلالی: آیا لعنت دلالت بر حرمت میکند یا نه؟ یا اعم از حرمت و کراهت؟

غالب موارد لعن در حرمت است و اگر دلالت بر کراهت داشته باشد با قرینه است.

‌وموثّقة السکونی عنه ‌ـ علیه‌ ‌السّلام ـ‌ قال: «نهی رسول اللّه ‌صلی الله علیه و آله وسلم‌ عن اللعب‌ ‌بالشطرنج والنرد»‌[5] ونحوها روایة المناهی عنه ‌صلی الله علیه و آله وسلم‌.[6]

کیفیت استدلال: به اطلاق این تعبیر استدلال می شود که مطلق لعب به شطرنج حرام است چه با رهن چه بدون رهن

نظر استاد: این اطلاق گیری با روایاتی که قبلا گفته شد که شطرنج با رهن حرام است در تضاد است.

بررسی سندی: به خاطر شعیب بن واقد تضعیف شده

وروایة أبی بصیر عن مستطرفات السرائر عن أبی عبد اللّه ‌ـ علیه‌ ‌السّلام ـ ‌قال:‌ ‌«بیع الشطرنج حرام وأکل ثمنه سحت واتّخاذها کفر واللعب بها شرک، والسلام‌ ‌علی اللاهی بها معصیة وکبیرة موبقة، والخائض فیها یده کالخائض یده فی لحم‌ ‌الخنزیر لا صلاة له حتّی یغسل یده کما یغسلها من مسّ لحم الخنزیر، والناظر‌ ‌إلیها کالنانظر فی فرج اُمّه. واللاهی بها، والناظر إلیها فی حال ما یلهی بها، والسلام‌ ‌علی اللاهی بها فی حالته تلک فی الإثم سواء...».‌[7]

‌والإنصاف أنّ الخدشة فی دلالة الروایات وفی إطلاقها فی غیر محلّها. [8]

سلام کردن به ملاهی با شطرنج حرام کبیره است و کسی که شطرنج بازی می کند مانند کسی که دستش را در گوشت خنزیر می کند. کسی که

نتیجه گیری استاد: بازی کردن با الات قمار حرام است گرچه رهنی در بین نباشد. گرچه سند برخی روایات مشکل داشت اما روایات معتبره نیز در بین بود.

نکته : در شرب خمر نیز این تعابیر وجود دارد. همین شرط بندی اگر با آلات غیر قمار انجام شود نیز حرام است اما نرد و شطرنج شدت حرمت بیشتری دارد.

بعضی گفته اند اگر شطرنج از حالت قمار خارج شود و حالت بازی فکری پیدا کند این بازی حرام نیست. این حرف دو اشکال دارد:

    1. شارع با در نظر گرفتن تمام این فواید و مضرات این بازی را حرام کرد. اگر بخواهید این تخصیص را بزنید از مورد نص خارج شده اید..

    2. اینکه فایده قابل توجهی داشته باشد این اول کلام است.

امام خمینی ره: انصاف این است که کسی که بخواهد خدشه کند در دلالت این روایات و مقصود ما (بازی با شطرنج بدون رهن) حرام است.

اگر کسی اشکال کند: این روایات بیشتر به نرد و شطرنج اشاره داشت، و اینکه بخواهیم برداشت کنیم که بازی با آلات قمار بدون رهن حرام است درست نیست.

جواب: به عموم روایت محمد بن خلاد تمسک جسته می شود.