درس خارج فقه استاد سید مهدی نقیبی

مکاسب محرمه/حرمت قمار/بازی با غیر آلات قمار با رهان/ دلیل سوم: اکل مال به باطل است7/11/1402

بحث در مورد این بود که مالی که از طریق قمار بدست می آید حرام است دلیل این مطلب قول خدای متعال است: يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تَأْكُلُوا أَمْوَالَكُمْ بَيْنَكُمْ بِالْبَاطِلِ إِلَّا أَنْ تَكُونَ تِجَارَةً عَنْ تَرَاضٍ مِنْكُمْ[1]

دو معنا برای لا تاکلوا ذکر شده.

    1. تصرف نکنید در اموالی که به سبب باطل حاصل می شود.

    2. نهی به اسباب تعلق گرفته. در این صورت نتیجه میگیریم ایه از قمار نهی میکند.

روایاتی که در تفسیر این آیه بیان شده و معنای دوم برداشت میشود:

    1. صحیحة زیاد بن عیسی، قال: سألت أبا عبد اللّه ‌ـ علیه‌ ‌السّلام ـ‌ عن قوله‌ ‌عزّوجلّ: ‌«‌وَ لا تَأْکُلُوا أَمْوالَکُمْ بَیْنَکُمْ بِالْباطِل‌»‌؟ فقال: «کانت قریش یقامر‌ ‌الرجل بأهله وماله، فنهاهم اللّه عزّ وجلّ عن ذلک»[2]

ترجمه: صحیحه زیاد بن عیسی می گوید: از اباعبدالله -علیه السّلام- از قول خداوند متعال پرسیدم: «ای کسانی که ایمان آورده‌اید! اموال یکدیگر را به باطل (و از طرق نامشروع) نخورید» .فرمود: قریش مردمی بودند که با خانواده و مال خود قمار می کردند، خدای تعالی آنان را از آن منع می کرد.

بررسی سندی: صحیحه است

استدلال: نفس این فعل مورد نهی واقع شد.

روایة العیّاشی عن أسباط بن سالم، قال: کنت عند أبی عبد اللّه‌ ـ علیه‌ ‌السلام ـ‌ فجاء رجل فقال: أخبرنی عن قول اللّه عزّوجلّ: ‌«‌یا أَیُّهَا الّذینَ آمَنُوا لا تَأْکُلُوا‌ ‌أَمْوالَکُمْ بَیْنَکُمْ بِالْباطِل‌»‌ قال: «یعنی بذلک القمار» [3]

روایت عیاشی از اسباط بن سالم که گفت: نزد اباعبدالله - علیه السلام - بودم، مردی آمد و گفت: از کلام خدای متعال برایم خبر دهید: «ای کسانی که ایمان آورده‌اید! اموال یکدیگر را به باطل (و از طرق نامشروع) نخورید» .فرمود: منظور او قمار است.

استدلال: نفس قمار مورد نهی واقع شد.

بررسی سندی: مرسله است. موید میتواند باشد اما دلیل نمیتواند باشد.

از عبارت ‌«‌وَ لا تَأْکُلُوا أَمْوالَکُمْ بَیْنَکُمْ بِالْباطِل‌»‌ استفاده می شود که قمار اختصاص به جایی دارد که مالی در بین باشد.

جایز نیست تحصیل مال به این اسباب باطل. بنابراین اطلاق آیه دلالت دارد بر این که هر لعبی که همراه با اکل مال بالباطل باشد حرام است.

احتمال دیگری در آیه وجود دارد که امام خمینی آن را رد می کند:

واحتمال أن یکون النهی إرشاداً إلی البطلان‌[4] ‌ غیر وجیه، لأنّ ما تدخل فی‌ ‌الآیة غالباً لا تکون من قبیل المعاقدات الّتی تتّصف بالصحّة والبطلان، فلا یجوز‌ ‌رفع الید عن ظاهر النهی الدالّ علی التکلیف[5]

احتمال اینکه نهی، ارشاد به بطلان توافق بین طرفین باشد، صحیح نیست، زیرا آنچه در آیه آمده است غالبا از سنخ عقودی نیست که متصف به صحت و بطلان است، بنابراین حرمت تکلیفی از آیه استفاده نمی شود.