درس خارج فقه استاد سید مهدی نقیبی

مکاسب محرمه/حرمت قمار/بازی با غیر آلات قمار با شرطبندی/روایات9/11/1402

بحث در مورد این بود که مراد از نهی از اکل بالباطل، نهی از اسباب باطل است

یکی از اسباب باطل قمار است.

یک مناقشه در مورد استدلال به آیه بیان شده است:

نهایت چیزی که ممکن است اثبات دخول آن در آیه شریفه همان قمار است. با توجه به اینکه روایاتی در مورد این امر وارد شده است و در میان این روایات، روایات صحیح هم داشتیم.

نتیجه این باشد که نهی از اکل، کنایه باشد از نهی از اسباب اکل، مانند قمار که مقابل تجارت واقع شده است.

به عبارت دیگر مناقشه این است که: تنها چیزی که در آیه ثابت می شود، قمار است، به دلیل وارد شدن روایاتی که برخی از آنها در سند خود صحیح است. پس ممکن است نهی از طعام، کنایه از به دست آوردن مالی به دلایلی مانند قمار در مقابل تجارت باشد، نه مانند دزدی و خیانت. نهی اگرچه ناظر به حصول جهات یا اسباب باشد، اما از حرمت تکلیفی استفاده نمی شود، بخاطر ظهورش در ارشاد به بطلان و عدم سببیت، مانند سایر موارد مشابه.

بله، اگر دلیلی بر دخول سرقت، ظلم و امثال آن وجود داشت، می توان بر اساس مطالب فوق استنباط کرد. ‌

علاوه بر اینکه می توان گفت: قمار مذکور در روایات که به معنای رهن تعبیر شده است.

‌چنانکه گفته شد: اصل آن است. بنابراین می توان ظاهر آیه را در دلالت بر حرام بودن تصرف در اموال به دست آمده از باطل حفظ کرد. ‌

بلکه ممکن است کسی بگوید: شمول قمار در آیه تعبدی است، مانند تعبیر اوثان به شطرنج.

ادامه اخبار دال بر حرمت لعب مع الرهان:

روایة یاسر الخادم عن الرضا‌ ‌ـ علیه‌ ‌السّلام ـ‌ قال: سألته عن المیسر؟ قال: «التفل من کلّ شیء» قال: «والتفل ما یخرج‌ ‌بین المتراهنین من الدرهم وغیره»‌[1] ‌ وبمصحّحة معمّر بن خلاّد: «کلّ ما قومر علیه‌ ‌فهو میسر»‌.[2]

یاسر خادم گوید: از امام رضا علیه‌السلام در مورد میسر و قمار پرسش نمودم، حضرت فرمود: میسر گرانی هر چیزی است. (در ادامه) فرمودند: درهمی است که از دست دو گروگذار خارج می‌شود تا برای برد و باخت آن قمار کنند.

علامه مجلسی احتمال می‌دهد «الثقل» در اصل «التفل» باشد؛ به معنای گرو و رهنی که برای قمار گذاشته می‌شود و بخشی از آن به تلکه‌گیر داده می‌شود.

روایة جابر عن أبی جعفر ‌ـ علیه‌ ‌السّلام ـ‌ ، وفیها: قیل: یا رسول اللّه، ما المیسر؟‌ ‌قال: «کلّ ما تقومر به حتّی الکعاب والجوز».[3]

‌قال ـ رحمه اللّه ـ: والظاهر أنّ المقامرة بمعنی المغالبة علی الرهن.[4]

روایت جابر از ابوجعفر علیه السلام که در آن گفته شد: ای رسول خدا قمار چیست، فرمود: هر چه با آن قمار می کنید، حتی پاشنه و گردو.

شیخ انصاری فرمود: گویا قمار به معنای غلبه بر رهن است.[5]

آیا ظاهر این روایات همین خواهد بود که معامله مورد بحث ما که مسمای به قمار است به آلات غیر موده للقمار مع المراهنه حرام باشد.

فرمایش صاحب مکاسب ذیل ذکر این اخبار و روایات این است:

‌والإنصاف عدم دلالتها علی المطلوب، فإنّ روایة یاسر تدلّ علی حرمة ما‌ ‌یخرج بین المتراهنین، وهو غیر مطلوبنا فی المقام.

و انصاف این است که این مطلب دلالت بر مقتضا ما نمی کند، چنانکه روایت یاسر دلالت می کند بر حرام بودن آنچه بین متراهنین است. ولی آنچه ما دنبالش هستیم این نیست.

آنچه ما دنبالش هستیم این است که آیا برای این عمل حرمت تکلیفی هست یا نه.

«فإنّ ما قومر‌ ‌علیه» چیزی است که بین قماربازان جعل شده است و حرمت او حکایت از حرمت فعل ندارد.

نتیجه گیری: این روایاتی که گفته شد حرمت تکلیفی از آن استفاده نشد.