درس خارج فقه استاد سید مهدی نقیبی

مکاسب محرمه/حرمت قمار/بازی با غیر آلات قمار بدون شرطبندی/ادله حرمت/ المغالبة بغير عوض في غير ما نصّ على جواز المسابقة فيه21/11/1402

مسئله چهارم: مسابقه به غیر رهان در غیر آن مواردی که تصریح به جواز شده

شیخ انصاری می فرماید:

الرابعة- المغالبة بغير عوض في غير ما نصّ على جواز المسابقة فيه.[1]

و الأكثر على ما في الرياض[2] على التحريم، بل حكى فيها عن جماعة[3] دعوى الإجماع عليه، و هو الظاهر من بعض العبارات المحكية عن التذكرة.

فعن موضع منها: أنّه لا تجوز المسابقة على المصارعة بعوض و لا بغير عوض عند علمائنا أجمع؛ لعموم النهي إلّا في الثلاثة: الخفّ، و الحافر، و النصل[4] . و ظاهر استدلاله أن مستند الإجماع هو النهي، و هو جارٍ في غير المصارعة أيضاً.

و عن موضعٍ آخر[5] : لا تجوز المسابقة على رمي الحجارة باليد و المِقْلاع و المَنْجَنيق، سواء كان بعوض أو بغير عوض عند علمائنا.[6]

و عنه[7] أيضاً: لا يجوز المسابقة على المَراكِب و السفُنِ و الطيّاراتِ[8]

مغالبه بدون عوض در غیر مواردی که تصریف به جواز در مسابقه شده.

بیشتر فقها طبق آنچه در ریاض بیان شده قائل به حرمت هستند. بلکه حکایت ادعای اجماع شده است. این از برخی از عبارات تذکره ظاهر می شود.

در موضع دیگر می فرماید: به نظر همه علمای ما کشتی گرفتن با عوض یا بدون عوض جایز نیست. به دلیل عمومیت نهی، مگر در سه مورد: اسب دوانی و شتر دوانی و تیر اندازی. معنای ظاهری استدلال او این است که مبنای اجماع، نهی است و در اموری غیر از کشتی نیز جاری است.

در موضع دیگر می فرماید: رقابت در پرتاب سنگ با دست و تیرکمان و منجنیق اعم از اینکه با عوض یا بدون عوض باشد به نظر علمای ما جایز نیست.

نظر استاد: کثیری از فقها وارد این بحث (مسابقه بدون رهان) نشده اند، پس نمی توان ادعای اجماع کرد.

سبق به سکون با، مصدر سبق است. سبق ای تقدمه و غلبه، تقدم بر او یافت و غالب بر او شد. مراد از نفی سبق در اینجا نفی مشروعیت مسابقه و مغالبه است اگرچه رهانی هم در بین نباشد. مفاد این روایت مفاد آن روایتی است که می گوید لا رهبانیه فی الاسلام. که نفی می کند مشروعیت رهبانیه را در اسلام.

نتیجه: این مسابقات اگرچه رهانی در بین نباشد از محرمات شرعیه هستند

اشکالی که به این قسم از روایات شده: لا سبق الا فی ثلاث: در کتب حدیثی مثل کافی ج5 ص48 ح6 و در کتاب وافی ج15 ص152 ح12 و از کتاب وسائل الشیعه جلد : 13 صفحه : 349[9] : عن عبد الله بن سنان، عن أبي عبد الله عليه السلام قال: سمعته يقول: لا سبق إلا في خف أو حافر أو نصل يعني النضال.

بررسی سندی: این روایت بخاطر معلى بن محمد ضعیف است. در کتب عامه هم ذکر شده. در کتاب سنن بیهقی ج10 ص16 ذکر شده.

لکن آنچه که در اینجا محتمل است این است که ممکن است کلمه سبق به فتح باء باشد. سَبَق به معنای آن عوضی است که متراهنین بین خودشان قرار می دهند. سَبَق به فتح باء ربطی به محل بحث ما نیست. بلکه روایت دلالت دارد بر اینکه مراهنه حرام است.

مرحوم شیخ انصاری فرموده: این روایت ظهور در تحریم تکلیفی ندارد. چون احتمال دارد بگوییم مراد روایت فساد این مراهنه است. و این حرف تقویت می شود به اینکه این نفی عوض ظاهر در نفی استحقاق عوض است. و اینکه این روایت بر حرمت تکلیفی دلالت کند بسیار دور از سیاق کلام معصوم.