درس خارج فقه استاد سید مهدی نقیبی

مکاسب محرمه/ مسأله هفدهم/ القيافة 12/12/1402

المسألة السابعة عشر: القيافة

مرحوم شیخ انصاری در کتاب مکاسب می فرماید:

تتمة النوع الرابع

[المسألة] السابعة عشر القيافة حرام في الجملة[1]

تاج العروس در مورد قائف می فرماید: مَنْ يَعْرِفُ الآثارَ، و الجمع الْقَافَةُ، وَ قالَ ابنُ الأَثِير: القائِفُ : الذي يَتَّبَعُ الآثارَ، و يَعْرِفُها وَ يَعْرِفُ شَبَه الرَّجُلِ بأَخيه و بأَبِيهِ [2]

آنكه آثار راپيگيرى كند و آن را بشناسد ¦¦ نسب شناس كه با نظر تيزبين خود با يك نگاه به اندام نوزاد نسب او را در مى‌يابد.

از نظر شرعی دو صورت متصور است:

    1. شخص صرفا علم قیافت را بیاموزد. یا اینکه معلم باشد و به دیگران بیاموزد

    2. بر قیافت آثار مترتب شود. مثلا زید فرزند عمر است پس از او ارث می برد.

بررسی حکم شرعی قیافت:

عده ای از بزرگان: در صورت دوم رجوع به قائف و ترتیب آثار حرام است. دلیل: عدم الخلاف فی قول الفقها مثل: محقق سبزواری در کتاب كفاية الأحكام می فرماید: لا أعلم خلافاً بينهم أيضاً في تحريم القيافة[3]

در کتاب المنتهی ج 2 ص 1013 ادعای اجماع کرده است.

عامه عمل به قول قائف را تجویز کردند. دلیل: روایاتی که در کتبشان وارد شده:

در موردی که مشتبه است لحوق ولد به والد.

اکمال المعلم ج5 ص150 که شرحی است بر صحیحه مسلم: نظر شافعی عمل کردن به قیافت است. البته ابوحنیفه نفی کرده عمل به قیافت را. بعضی مثل مالک گفته اند عمل به قیافت در مورد کنیزان و عبید جایز است اما در مورد حر جایز نیست. البته مورد نظر به قائف در جایی است که امر مشکل باشد.

مورد اتفاق شیعه و عامه است که اگر با قاعده الولد للفراش مشکل حل شد نوبت به قیافت نمی رسد.

مثال برای جایی که طبق نظر عامه به قیافه عمل می شود: بایع و فروشنده کنیز همبستر شده باشد با این کنیز. بعد اگر بخواهد کس دیگری با این کنیز همبستر شود. در اینجا تشخیص با قیافه است.

هامش سنن بیهقی ج10 ص264:

عن أبي ثور قال : إذا قال القافة الولد منهما لحق بهما وورثهما وورثاه.[4]

اگر قافه گفت فرزند از آنهاست، به آنها ملحق می شد و از آنها ارث می برد و آنها از او ارث می برند.

ادله حرمت قیافه به معنای ترتب آثار:

    1. عدم الخلاف

    2. اجماع

    3. آیات قرآن:

آیه 36 سوره یونس/ آیه 28 سوره نجم: إِنَّ الظَّنَّ لَا يُغْنِي مِنَ الْحَقِّ شَيْئًا[5]

استدلال به آیات: آیا از قول قائف شما یقین پیدا می کنید یا ظن. قطعا ظن پیدا می کنید و ظن طبق آیات قرآن، در فهم حق و حقیقت هیچ سودی ندارد.