درس خارج اصول استاد سید مهدی نقیبی

موضوع: مقدمه واجب/تقسیم واجب به معلق و منجز/

تقسیمات واجب: تقسیم واجب به معلق و منجز

صاحب فصول در کتاب فصول[1] میفرماید :

واجب معلق یا منجز

مراد ایشان از معلق آن واجبی است که وجوب فعلی است و واجب قیدی دارد که آن قید در استقبال تحقق پیدا می کند و آن قید غیر مقدور برای مکلف است لابد از اینکه قید در وقت خودش تحقق پیدا کند تا واجب محقق شود.

کما اینکه مراد او از منجز چیزی است که وجوب حالی است و واجب هم حالی است. مثال برای واجب معلق :حج بعد الاستطاعه، وجوب حج حالی است ولکن واجب استقبالی است در موصم حج این واجب انجام می شود.

اصل تحقق واجب منوط به آمدن ایام حج است و آمدن زمان خاص برای اعمال حج غیر مقدور برای مکلف است.

و مثال برای واجب منجز :معرفة الله که وجوب و واجب هر دو حالی است

مرحوم شیخ انصاری بر تقسیم صاحب فصول اشکالی دارد[2] :

اشکال شیخ :وجوب در همه ی واجبات مشروط حالی است و واجب استقبالی است پس برگشت معلقی که صاحب فصول فرمود به مشروط به مبنا شیخ است که در واجب مشروط قائل به آن شد چه اینکه شیخ گفت قید به ماده بر می گردد نه هیات وجوب میشود حالی و واجب استقبالی. و قید هم به نحوی است وجوب به آن سرایت نمی کند تکلیفی برای آقای مکلف نسبت به قید ثابت نیست مثل آمدن زمان.

صاحب کفایه :فرمایش شیخ را رد کرده، گفته است صاحب فصول قائل به واجب مشروط می باشد و واجب مشروط آن بود که مشهور اصولیین قید به هیات برمیگشت دون الماده بنابراین اگر واجب مشروط پذیرفته شد فرق بین واجب مشروط و واجب معلق واضح است، طبق کلام شیخ انصاری واجب مشروط برگشت به معلق اما طبق مبنا مشهور واجب مشروط با معلق تفاوتش روشن است لذا مثال زده صاحب کفایه به واجب مشروط حج قبل از استطاعت و واجب معلق، حج بعد از استطاعت، وجوب آمده اما زمان واجب نرسیده.

براین اساس اشکال بر شیخ انصاری از جهت این است که واجب مشروط را منکر شد.

بنابر قول مشهور قبل قید وجوب نبود اما شیخ وجوب هست ولی واجب استقبالی است.

واجب معلق و منجز از اقسام واجب مطلق هستند (وجوب قیدی ندارد یعنی مقسم واجب مطلق است که یک فردش معلق و دیگری منجز است)

چه فایده ای دارد این تقسیم:

به دفاع از صاحب فصول ممکنه چنین گفته شود فایده این تقسیم این است که واجب است تحصیل مقدمه قبل زمان واجب چرا مه وجوب حالی است به ذی المقدمه وجوب تعلق گرفته است بتبع تعلق مقدمه آن واجب است.

صاحب کفایه به مطلب دفاع از صاحب فصول اشکال دارد

این ثمره ذکر شده که مقدمه را قبل از زمان واجب باید اتیان کند مترتب است بر وجوب فعلی برای ذی المقدمه نه اینکه این ثمره مترتب باشد واجب استقبالی است به عبارت دیگر منشا که واجب مقدمه اش را بیاورد قبل از زمان واجب اتیان کند این اثر برای وجوب فعلی است نه واجب استقبالی. واجب استقبالی تقسیمی است لغو.

فرمایش استاد

قید در واجب معلق با توجه به اینکه غیر اختیاری است برای مکلف، آمدن موسم حج. قید در واجب معلق غیر اختیاری است. در واقع برگشت قضیه قید وجوب باشد چرا چونکه معقول نیست تکلیف به غیر مقدور. چگونه صاحب فصول قول به فعلیت وجوب را و واجب استقبالی است. با اینکه قید غیر مقدور است.

نتیجه

این سخن صاحب فصول و تقسیم اش تصویر صحیح اش به نحو شرط متاخر است به این بیان که زمان آمدن ناسک حج در مستقبل و آینده موجب وجوب حج است فعلا شرط متاخر آمدن مناسک حج در آینده است، واجب معلق فصول، برگشت به مشروط به بنا بر مبنا مشهور است نه اینکه واجب مطلق به حساب بیاد آنچه صاحب کفایه گفته است (کلامی که صاحب کفایه بر فصول دارد، نیست) کما اینکه واجب منجز برگشتش به واجب مطلق است این تقسیم که واجب مطلق یا مشروط واجب معلق صاحب فصول همان واجب مشروط مشهور است. واجب منجز ایشان همان واجب مطلق مشهور است (وجوب حالی و واجب حالی).

تتمه ماند برای فردا.