درس خارج اصول استاد سید مهدی نقیبی

موضوع: مقدمه واجب/تقسیم واجب به معلق و منجز/اقسام قیود واجب/الزامی و اختیاری بودن واجب معلق

مرحوم نائینی

صاحب فصول ادعا کرده واجب معلق محال است زیرا قیودی که اخذ می شود در لسان شارع این قیود اختیاری یا غیره، قیود اختیاری دو فرض دارد :۱. مفروض الوجود هستن مثل استطاعت برای وجوب حج. استطاعت تحصیلش ممکن است لکن تحصیل آن واجب نیست بلکه اگر محقق شد لشخص مستطیع حج واجب می شود. افطار در قول شارع من افطر فعلیه کفارة (افطار مفروض الوجود گرفته شد). نتیجه واجب در این وقت از سنخ واجب مشروط است شرط وجوب استطاعت شرط وجوب کفاره افطار است. قید محقق شود تا وجوب تحقق یابد.

۲. قید اختیاری ولکن مفروض الوجود در نظر گرفته نشده بلکه قید واجب به حساب آمده مثل طهارت، استقبال، سَتر… دردر این وقت واجب از سنخ واجب مطلق و نتیجه این است که تحصیل قید واجب است مکلف باید تحصیل کند مثلا طهارت را برای صلات …. بعد از تحصیل طهارت نماز را بجا می آورد.

اما قیود غیر اختیاری :

مفروض الوجود در نظر گرفته شده فقط و واجب نسبت به آنها واجب مشروط است و ممکن نیست که آن قیود قید برای واجب باشند چون غیر اختیاری هستند و تکلیف به امر غیر اختیاری قرار می گیرد.

مرحوم نائینی اضافه کرده به مطلب قید غیر اختیاری نمی تواند مورد تکلیف واقع شود برای مکلف. امر غیر اختیاری نمی تواند قید واجب قرار بگیرد.

قید واجب نمی تواند غیر اختیاری باشد و لزوما باید اختیاری باشد و تحصیل قیود بر مکلف واجب است حاصل اشکال نائینی بر صاحب فصول از دو ناحیه است :

اولی، وجوب حالی با اینکه قید محقق نشده ان قید به وجوب ارتباط دارد، قبل از تحقق قید چگونه وجوب را حالی می دانید.

دوم، قید غیر اختیاری را واجب دانستید بر مکلف. مثل آمدن موسم حج..

کلام استاد مرحوم فلسفی در ذیل اشکال نائینی بر فصول

هیچ اشکالی و تردیدی نیست قیود غیر اختیاری مفروض الوجود در نظر گرفته می شوند، و این قید بهش تکلیف تعلق نمی گیرد این حرف که مفروض الوجود گرفته شده مخالفتی ندارد که وجوب حالی قرار بگیرد. مثال عرفی مولی می گوید اِن جاء زید من السفر غدا فیجب علیک تهیه الطعام.

آمدن زید فردا که در اختیار مکلف نیست در عین حال بر فرض امدن زید تهیه مقدمات را واجب کرده شکل قضیه به نحو شرط متاخر ملاحظه می شود.

نائینی در ارتباط با قید، قید واجب باشد فرضی را ذکر کرد ممکن است قید، قید واجب باشد با همین فرض غیر اختیاری باشد برای مکلف، استطاعت زمانی که تحقق یافت حج واجب، و با فرض وجوب حج وقوف در عرفات در عرفه لازم است با اینکه آمدن روز عرفه غیر اختیاری است برای مکلف،و نکته مطلب تقید داخل و قید خارج است. وقوف عرفات در روز9 غیر اختیاری و خارج از محل تکلیف است و در عین حال مشکلی نیست که مکلف نسبت به وقوف در عرفات در روز 9 عرفه امر داشته باشد تقید در روز 9 عرفه وقوف داشته باشد قرار گرفته.

نتیجه

امر غیر اختیاری تکلیف بهش تعلق نگرفته بلکه تقید در اختیار مکلف است و تکلیف بهش تعلق گرفته است.

اشکال سوم مرحوم محقق اصفهانی نهایة الدرایه[1]