درس خارج اصول استاد سید مهدی نقیبی

موضوع: مقدمه واجب/رفع اشکال وجوب فعلی مقدمه و واجب استقبالی/ تعلم احکام قبل از وقت /نقد و بررسی دیدگاه محقق نائینی

یک طریق دیگری برای وجوب مقدمه قبل از زمان وجوب ذی المقدمه بیان شده:

صاحب کفایه فرموده: به طریق ان، از طریق معلول پی به علت بردن، می توان به این نتیجه رسید که مقدمه قبل از زمان ذی المقدمه کاشف از زمان ذی المقدمه است.

طریق ان: از معلول به علت پی بردن.

طریق لم: از علت به معلول پی بردن.

اشکال: پس وجوب تمام مقدمات قبل از ذی المقدمه واجب شد

جواب: این مقدمات واجب، یک قسمش این است که میتوان در ظرف خود واجب اتیان شود. و آن مقدماتی که در زمان خود واجب قابل اتیان نیست و اگر واجب بخواهد در ظرف خودش انجام شود باید قبلش این مقدمه را اتیان کرد، در خصوص این مقدمه ای می گوییم که باید قبل از زمان واجب باید انجام شود.

تعلم احکام شرعی، آیا به ملاک وجوب مقدمی است یا به ملاک وجوب نفسی است؟ یا اساسا تعلم احکام از جهت دفع ضرر محتمل به حکم عقل است؟

چند نظریه وجود دارد:

اصل قضیه مسلم است که انسان باید احکام را یاد بگیرد.

محقق اردبیلی در مجمع الفائده و البرهان ج2 ص 110

صاحب المدارک در مدارک الاحکام ج3 ص 219

این دو بزرگوار و به تبعیت از آن ها برخی دیگر فرمودند: تعلم احکام وجوب نفسی دارد.[1]

دلیل: آیه نفر: ﴿وَمَا كَانَ الْمُؤْمِنُونَ لِيَنْفِرُوا كَافَّةً فَلَوْلَا نَفَرَ مِنْ كُلِّ فِرْقَةٍ مِنْهُمْ طَائِفَةٌ لِيَتَفَقَّهُوا فِي الدِّينِ وَلِيُنْذِرُوا قَوْمَهُمْ إِذَا رَجَعُوا إِلَيْهِمْ لَعَلَّهُمْ يَحْذَرُونَ﴾[2]

باید عده ای پی یاد گرفتن احکام بروند. وجوب نفسی کفایی است. دانستن احکام به نفسه مطلوب شارع است

روایت: بحار الانوار ج2 ص29: مرحوم مجلسی از امالی شیخ طوسی آورده:

عن ابن زياد قال سمعت جعفربن محمد وقد سئل عن قوله تعالى : قل فلله الحجة البالغة. فقال : إن الله تعالى يقول للعبد يوم القيامة عبدي أكنت عالما؟ فإن قال : نعم ، قال له : أفلا عملت بما علمت؟ وإن قال : كنت جاهلا ، قال له : أفلا تعلمت حتى نعمل؟ فيخصم فتلك الحجة البالغة.[3]

شخص مورد مواخذه قرار می گیرد که چرا مرتکب ترک واجب شدی؟

بعد می گوید من ندانستم که روزه واجب است. خطاب رسید: چرا یاد نگرفتی تا عمل کنی؟

از هلا تعلمت برداشت می شود که وجوب نفسی دارد.

سوال: اگر شخصی قصد عمل کردن به احکام ندارد باز هم تعلم احکام واجب است؟

جواب: بله، صرف دانستن احکام نیز مطلوب شارع است.