درس خارج اصول استاد سید مهدی نقیبی

موضوع: مقدمه واجب/رفع اشکال وجوب فعلی مقدمه و واجب استقبالی/نقد و بررسی دیدگاه محقق نائینی

بحث در مورد نحوه وجوب تعلم احکام است.

دلایلی برای وجوب نفسی بودن تعلم احکام بیان شد.

اگر تعلم احکام را واجب نفسی دانستیم در این صورت اگر شخص در پی تعلم احکام نرفت و طبق دانسته خود عمل کرد و اتفاقا موافق واقع درآمد. در این صورت باید بگوییم از جهت اینکه به واقع عمل کرده عقاب نمی شود ولی از جهت اینکه تعلم احکام نکرده مستحق عقاب است.

شیخ انصاری: این تعلم احکام ملاک وجوب مقدمی را دارد. و با این فرض، در عین حال تعلم قبل از حضور وقت عمل به واجب تعلم واجب است. به جهت اینکه شخص تمکن داشته باشد از عمل به واجب در زمان خودش.

مرحوم محقق نائینی در اجود التقریرات ج1 ص 156 تا 158 مطالبی آورده اند که مربوط به بحث ماست:[1]

وجوب تعلم از باب دفع ضرر محتمل است. دفع ضرر به تعلم است.

در اینجا این وجوب تعلم از باب مقدمیت نیست.

اشکال به مرحوم نائینی: این حرف یک لازم و تالی فاسد دارد: شخص جاهل مکلف به تکالیف نباشد. در حالی که ما میگوییم احکام مشترک اند بین عالم و جاهل.

راه تصحیح قول مرحوم نائینی: باید تفصیل داد برای ترک تعلم موارد مختلفی دیده می شود. به سه قسم تصور می شود:

    1. ترک تعلم قبل از زمان واجب مشکلی بوجود نمی آورد. و مکلف در زمان واجب وقت کافی برای تعلم احکام دارد.

    2. امتثال اجمالی است. یعنی میتوان یاد بگیرد و امتثال تفصیلی کند یا یاد نگیرد و امتثال تفصیلی کند. مثلا در زمان نماز صبح نمی داند به جهر بخواند یا به اخفات. امتثال تفصیلی به این است که دوبار نماز بخواند یکبار به جهر و یکبار به اخفات. یا اینکه یاد بگیرد و یک مرتبه نماز بخواند

    3. اگر تعلم احکام را انجام بدهد تمکن دارد از امتثال، و اگر ترک کند تعلم را، و عملی را انجام بدهد احتمالا امتثال کرده باشد. ترک تعلم = امتثال احتمالی

مولی گفته اکرم، سپس نمی داند اکرم زیدا یا اکرم عمرا

و وقت برای امتثال هردو را هم ندارد.

در این صورت اگر تعلم را ترک کند. امتثال احتمالی کرده و در اینجا حرف مرحوم نائینی صحیح است.