درس خارج اصول استاد سید مهدی نقیبی
1402/11/21
بسم الله الرحمن الرحیم
موضوع: مقدمه واجب/اقسام واجب/واجب نفسی و غیری/مقتضای اصل عملی
مطلب مورد بحث این بود که آیا واجب، واجب نفسی است یا غیری؟
فرضی را بحث می کنیم که یا اطلاق لفظی نیست (اساسا لفظی در بین نیست) الا اینکه می دانیم این فعل واجب است، و لکن شک در این است که این فعل واجب نفسی است یا واجب غیری است. و یا اگر لفظی در بین هست شرایط تمسک به اطلاق لفظ فراهم نیست.
در این فرض باید به سراغ اصل عملی برویم.
صاحب کفایه می فرماید: تارتا چنین است که این غیر، مثل صلات در مثال، واجب است بالفعل، و وجوب صلات برای ما معلوم است. اما در ارتباط با وضو در شکیم که آیا وضو وجوبش نفسی است که نتیجه وجوب نفسی این است که باید این فعل اتیان شود. یا وجوب وضو غیری است. از طرفی ما علم به وجوب صلات داریم، یعنی وجوب صلات فعلی است اما شک در ما در مورد وضو هست. این هم وجوب دارد اما کیفیت وجوبش برای ما معلوم نیست.
برخی آقایان در اینجا می فرمایند وجوب وضو تفصیلی است.
در این فرض لزوما باید وضو اتیان شود. و نمی توان برائت جاری کرد. زیرا بالاخره اگر وجوب غیری باشد با توجه به اینکه وجوب صلات فعلی است، یا اینگونه است که آن صلات وضو لازم دارد که وجوبش وضو غیری شود یا اساسا وضو مستقلا وجوب دارد. پس باید وضو را انجام دهد.
صورت دوم: این است که وجوب فعلی صلات برای ما معلوم نیست. در این فرض مکلف می تواند اصل برائت جاری کند از نفسیت وجوب وضو. و نتیجه اجرا برائت در مورد وجوب نفسی وضو آن است که مکلف وضو را اتیان نخواهد کرد. شک در اصل وجوب فعلی، مجرای برائت است.
توضیح مطلب: اگر در صورت اولی مسئله، مکلف برائت جاری کند از غیری بود وجوب وضو.
نفی غیریت از وضو نتیجه میدهد: مکلف نماز را بدون وضو اتیان کند.
آیا می شود نفی کرد غیرت را از وضو در محل بحث ؟
اگر اصل برائت جاری شود نسبت به نفی وجوب غیری در مورد وضو: نتیجه می دهد: نماز بدون وضو کفایت می کند.
مرحوم نائینی در اینجا می فرماید[1] : اصل برائت جاری می شود. و نتیجه اصل برائت: صلات با طهارت بر مکلف واجب نیست.
نوعا بر فرمایش نائینی اشکال وارد کرده اند:
مستفاد از کلام صاحب کفایه این است که چطور در محل شما نسبت به غیری بودن وجوب برائت جاری بکنید. در حالی که اطراف علم اجمالی است. اجمالا میدانیم که این وضو یا واجب نفسی است یا غیری. نکته اش این است که: اصل برائت در مورد یکی از اطراف با اصل برائت در طرف دیگر معارض است. در نتیجه هیچ کدام جاری نشود.
بعضی فرمودند: در اطراف علم اجمالی اصل اجرا نمی شود زیرا در اینجا یک جورایی علم وجود دارد و اصل عملی در جایی است که علم نباشد.
نتیجه بحث: مکلف در مقام عمل باید طوری عمل کند که هم رعایت کند آثار مربوط به وجوب غیری را و هم رعایت کند آثار مربوط به وجوب نفسی را .
و رعایت اثار مربوط به وجوب غیری و نفسی معا این است که مکلف باید وضو بگیرد و اینکه اثر وجوب غیری بخواهد رعایت شود اول باید وضو بگیرد و بعد نماز بخواند.
