درس خارج اصول استاد سید مهدی نقیبی

موضوع: مقدمه واجب/اقسام واجب/واجب نفسی و غیری/بررسی مقتضای اصل عملی

بحث در مورد مطلبی بود که استاد فلسفی در مورد فعل مشکوک به وجوب غیری یا وجوب نقل شد:

وقتی نفی کردیم وجوب غیری را، نتیجه این می شد که صلات مشروط به طهارت نیست. اما در نفی وجوب نفسی اثری مترتب نیست.

در جایی که اصل عملی جاری می شود باید اثری مترتب باشد ولی در اینجا در نفی وجوب نفسی اثری مترتب نیست.

در اینجا باید گفت: این درست است که وقتی اصول عملیه می خواهند جاری شوند باید آثار شرعی در آنجا وجود داشته باشد. منتهی یک وقت آنچه که مورد اصل عملی است موضوعی است از موضوعات. اخری موضوع اصل عملی اصل حکم است. در اینجا هم چه اشکالی دارد که بگوییم مشکوک است که آیا وجوب نفسی دارد یا ندارد. وجوب نفسی را از این فعل مشکوک نفی کنیم. اثرش هم این باشد که از ناحیه ترک این فعل، عقابی از جانب مولا برای مکلف نیست.

لذا از این جهت نمی توان فرق گذاشت بین اینکه بگوییم نفی وجوب غیری به کمک اصل برائت دارای اثر است، اما نفی وجوب نفسی بدون اثر است.

مرحوم صاحب کفایه در کفایه الاصول ج1 ص 110 فرمود: [1]

در صورت عدم علم، دو صورت برایش فرض می شود: 1-علم دارد به عدم وجوب غیر،

مثال: خانمی که در ایام عادت ماهیانه است. یقین دارد نماز بر او واجب نیست. در عین حال وضو متوجه این خانم هست. خطاب «توضأ» وجوب نفسی است یا غیری؟ در اینجا علم دارد به عدم وجوب نماز.

در اینجا گفته اند باید برائت جاری کند نسبت به نفسیت وجوب وضو.

حرف صاحب کفایه در اینجا حرف متینی است. اما مثالی که در اینجا مطرح شد این خروج از بحث است. محل بحث: یک فعلی واجب است منتهی تردید است در اینکه واجب نفسی است یا غیری؟

اما در اینجا میدانیم نماز واجب نیست پس بحثی در مورد واجب غیری نیست و فقط بحث واجب نفسی است.

صورت دوم: شک در اینکه آیا آن قید واجب هست یا نه؟

مثال: نذر کرده، ولی نمی داند نذر کرده وضو را یا نذر کرده صلات را. اینجا شک دارد وضو وجوب نفسی دارد یا وجوب غیری. در حالی که نسبت به اصل صلات هم در شک است.

در اینجا مرحوم آخوند حکم فرموده: اصل برائت از نفسیت وضو جاری است. شک در فعلیت تکلیف دارد. اگر صلات واجب باشد این نسبت به وضو تکلیف فعلی دارد به عنوان مقدمه. اگر صلات واجب نباشد و تنها وضو وجوب داشته در اینجا نیز فعلیت تکلیف را می توانید نتیجه بگیرید. در اینجا ایشان می فرماید: اصل برائت از نفسیت وضو جاری است. و لکن در همین فرضی که ایشان اصل برائت را جاری کرده مقتضای علم اجمالی این است که وضو را باید اتیان کند. و مقتضای علم اجمالی این است که نماز هم باید بخواند.

منتهی در این صورت که فرض علم اجمالی است برخی چنین گفته اند: اصل برائت از نفسیت وضو جاریست. اما علم اجمالی اقتضا دارد که وضو را اتیان کند. نسبت به خود صلات برائت جاری می شود.

حرف پایانی: ایشان علم اجمالی داشت به اینکه یا نذر کرده وضو را یا نذر کرده صلات را. باید گفت مقتضای علم اجمالی این است که ایشان هم باید وضو بگیرد هم باید نماز بخواند و ردیفش هم اینطور است که اول وضو بگیرد و بعد نماز بخواند. اشتغال یقینی اقتضا دارد برائت یقینی را. ایشان اگر فقط وضو بگیرد، علم به برائت برایش حاصل نشده. اگر اول نماز بخواند بعدا وضو بگیرد، این هم نمی شود.