درس خارج فقه استاد هادی نجفی

1- نقد و نسیئه

اقسام چهارگانه بیع
بیع به حسب عوضین بر چهار قسم زیر است.
1) نقد
گاهی عوضین - ثمن و مثمن - در یک معامله معجّل – حال و فی المجلس - می باشند که از آن به معاملات نقد تعبیر می شود. اکثر معاملات کوچک و جزئی از این دست می باشند.
2) کالی به کالی
گاهی عوضین - ثمن و مثمن- در یک معامله مؤجّل و دارای زمان می باشند که از آن به معاملات کالی به کالی - خالی به خالی یا کلّی به کلّی - تعبیر می شود.
این نوع از معاملات بر اساس اجماع[1] و روایات وارده باطل می باشد.در روایات از این معاملات با تعبیر بیع دَین بالدَّین یاد می شود.[2]

گویا وجه تسمیه به عنوان مذکور بر این اساس است که در این معامله، فروشنده تحویل مبیعی کلّی را بر ذمّه گرفته و خریدار نیز پرداخت ثمنی کلّی را بر ذمّه گرفته است، لذا طرفین دَینی بر یکدیگر دارند.
ناگفته نماند که اگر عوضین یا یکی از آندو از حالت کلّی خارج و تبدیل به شخصی - معیّن - گردد،معامله نیز از بطلان خارج شده و صحیح خواهد بود.

لذا اشکال محقق ایروانی (قدّس سرّه)[3] بر شیخ اعظم (قدّس سرّه) مبنی بر اینکه چرا ایشان بیع مؤجّل را به بیع کلّی تخصیص داده اند بلکه آن می تواند کلّی یا حتی شخصی باشد ، وارد نخواهد بود چرا که مراد شیخ اعظم (قدّس سرّه) از مؤجّل همان بیع کلّیِ کالی به کالی است لذا اگر یکی از عوضین شخصی گردد، دیگر باطل نمی باشد. بنابراین شیخ اعظم (قدّس سرّه) صرفاً بیع مؤجّل کلّی به کلّی را باطل می دانند.[4]
3) نسیئه
گاهی در یک معامله تحویل مبیع معجّل – فی المجلس - است ولی پرداخت ثمن مؤجّل می باشد که از آن به معامله نسیئه یاد می شود.
4) سلم ( سلف)
گاهی در یک معامله تحویلِ مبیع به صورت مؤجّل ولی پرداختِ ثمن به نحو معجّل است که از آن به معامله سلم یا سلف یا پیش خرید تعبیر می کنند.
ناگفته نماند که امروزه نوع معاملات کلان مانند معاملات بین المللی از نوع دوم یعنی کالی به کالی است که در فقه ما باطل می باشد و راه صحّتش آن است که یکی از عوضین شخصی و معیّن گردد.