درس خارج فقه استاد هادی نجفی

موضوع: کتاب الخيارات/النقد و النسية /

وجه تسمیه بیع کالی به کالی

گذشت که یکی از معاملات چهارگانه بیع کالی به کالی است که البته بر اساس فقه ما باطل محسوب می‌شود.

واژه كالئ از كلأ الدين يكلأ ـ به دو فتحه لام و همزه آخر ـ است که مصدرش كلوءً است. اسم فاعل آن كالئ بوده یعنی هنگامی که چیزی را مؤخّر بدارند و عقب بیندازند.

خلیل بن احمد فراهیدی در معنای این واژه گفته است؛ «وقد تكلَّأتُ تكْلِئةً، إذا استنسأت نسيئة، والنسيئةُ: التأخير، ونُهي عن الكالئ بالكالئ، أي النسيئة بالنسيئة»[1] .

زمخشری در معنای آن گفته ؛ «هو أن يكون لك على رجلٍ دين، فإذا حلّ أجله استباعك ما عليه إلى أجل»[2] . یعنی آن به این معناست که از کسی طلبکار باشی پس هنگامی که زمان پرداخت آن برسد او از تو بخواهد که تا مدتی دیگر آنرا بپردازد.

فیروزآبادی نیز در معنای آن می گوید «الكأل ـ كالمنع ـ: أن تشتري أو تبيع ديناً لك على رجل بدينٍ له على آخر»[3] . کأل در وزن منع است و به این معناست که طلب خود از دیگری را در مقابل بدهی ات به او بفروشی.

وظاهره أنّه يصحّ أن يقال: بيع الكائل بالكائل، و على هذا يمكن أن يكونا لغتين، ويمكن أن يكون أحدهما من باب القلب المكاني. ويأتي الكلاء أيضا بمعنى الحفظ والحراسة.

و ظاهر آن است که گفته شود : بیع کائل بکائل ، و بر این اساس ممکن است که دو لغت در آن وجود داشته باشد یا آنکه یکی از آندو از باب قلب مکانی باشد. واژه کلأ به معنای حفظ و نگهداری نیز آمده است.

جوهری در معنای آن گفته: «كلأه اللّه كِلاءةً بالكسر، أي حفظه وحرسه. يقال: إذْهَبْ في كِلاءَةِ الله ويقال: «اكتلأت عيني، إذا لم تنم وسهِرت وحذِرت أمراً»[4] . كلأه اللّه كِلاءةً بالكسر یعنی آنرا حفظ و نگهداری نمود.چنانچه گفته شده : برو در پناه خداوند.وقتی بگویند: اكتلأت عيني به معنای آن است که خواب به چشمان کسی نیامده باشد و او بیداری کشیده و از کاری برحذر و هراسان بوده باشد.

شهید ثانی قدّس سرّه می فرماید «بيع الكالئ بالكالئ ـ بالهمز ـ: اسم فاعل أو مفعول من المراقبة؛ لمراقبة كلّ واحد من الغريمين صاحبه لأجل دينه»[5] . بیع كالئ بالكالئ اسم فاعل یا مفعول به معنی مراقبت و حفاظت است چرا که هر یک از طرفین معامله که طلبی بر یکدیگر دارند مراقبند تا زمان پرداخت دین برسد.

متعلّق تأخیر
یکی از مباحث قابل طرح در اینجا آن است که در بیع نسیئه یا سلم یا کالی به کالی آنچه مؤخّر شده و دارای مدّت می‌باشد چه خواهد بود؟
باید گفت: چندین احتمال در آن وجود دارد که به شرح زیر می باشد.