درس خارج فقه استاد هادی نجفی

موضوع: کتاب الحدود و التعزيرات/أقسام حد الزنا /جنایت در حرم

محقق(ره) می فرماید: و لا في الحرم على من التجأ إليه بل يضيق عليه في المطعم و المشرب ليخرج و يقام على من أحدث موجب الحد فيه.[1] ( شرائع الإسلام في مسائل الحلال و الحرام؛ ج‌4، ص: 143)

بر کسی که به حرم پناه آورده در آنجا اقامه حد نمی شود بلکه بر او در خوراک و آب تنگ می گیرند تا از آنجا خارج شود و بر کسی که در حرم مرتکب گناهِ موجبِ حد گردد، اقامه می شود.چرا که حرمت حرم را نقض کرده لذا حرمت او هم داخل حرم نقض خواهد شد.

ادله حکم

    1. آیه 97 سوره آل عمران

﴿فِيهِ آيَاتٌ بَيِّنَاتٌ مَقَامُ إِبْرَاهِيمَ وَ مَنْ دَخَلَهُ كَانَ آمِناً﴾[2]

در آن، نشانه‌هاى روشن، (از جمله) مقام ابراهيم است؛ و هر كس داخل آن‌[ خانه خدا] شود؛ در امان خواهد بود.

    2. صحیحه هشام بن حکم

مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ هِشَامِ بْنِ الْحَكَمِ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع فِي الرَّجُلِ يَجْنِي فِي غَيْرِ الْحَرَمِ- ثُمَّ يَلْجَأُ إِلَى الْحَرَمِ- قَالَ لَا يُقَامُ عَلَيْهِ الْحَدُّ وَ لَا يُطْعَمُ- وَ لَا يُسْقَى وَ لَا يُكَلَّمُ وَ لَا يُبَايَعُ- فَإِنَّهُ إِذَا فُعِلَ بِهِ ذَلِكَ- يُوشِكُ أَنْ يَخْرُجَ فَيُقَامَ عَلَيْهِ الْحَدُّ- وَ إِنْ جَنَى فِي الْحَرَمِ جِنَايَةً- أُقِيمَ عَلَيْهِ الْحَدُّ فِي الْحَرَمِ- فَإِنَّهُ لَمْ يَرَ لِلْحَرَمِ حُرْمَةً. [3]

امام صادق(علیه السلام) در مورد کسی که در خارج حرم مرتکب جنایت شد و به حرم پناه آورد فرمودند: در حرم بر او حد اقامه نمی شود و البته غذا و آب به او نمی دهند و نیز با او تکلم و بیع انجام نمی شود و در اینصورت امکان دارد از آنجا خارج شود و سپس بر او حد جاری می شود ولی اگر در حرم مرتکب جنایتی شد همانجا بر او حد جاری می شود چرا که برای حرم حرمتی را قائل نشده است.

    3. صحیحه حلبی

وَ عَنْهُ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ حَمَّادٍ عَنِ الْحَلَبِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ مَنْ دَخَلَهُ کانَ آمِناً قَالَ إِذَا أَحْدَثَ الْعَبْدُ فِی غَیْرِ الْحَرَمِ جِنَایَةً ثُمَّ فَرَّ إِلَی الْحَرَمِ لَمْ یَسَعْ لِأَحَدٍ أَنْ یَأْخُذَهُ فِی الْحَرَمِ- وَ لَکِنْ یُمْنَعُ مِنَ السُّوقِ وَ لَا یُبَایَعُ وَ لَا یُطْعَمُ وَ لَا یُسْقَی وَ لَا یُکَلَّمُ فَإِنَّهُ إِذَا فُعِلَ ذَلِکَ یُوشِکُ أَنْ یَخْرُجَ فَیُؤْخَذَ وَ إِذَا جَنَی فِی الْحَرَمِ جِنَایَةً أُقِیمَ عَلَیْهِ الْحَدُّ فِی الْحَرَمِ- لِأَنَّهُ لَمْ یَرْعَ لِلْحَرَمِ حُرْمَةً.[4]
از امام صادق علیه السلام در مورد آیه ﴿وَ مَنْ دَخَلَهُ کانَ آمِناً﴾ پرسیدم که فرمود: چنانچه کسی در خارج حرم مرتکب جنایتی گردد و سپس به حرم بگریزد، کسی نمی تواند او را در حرم دستگیر کند ولی از خرید و فروش با او و خوراک و آب و سخن گفتن با او ممانعت می شود تا از آنجا خارج گردد و سپس دستگیر می شود. ولی اگر در حرم مرتکب جنایتی گردد در همانجا حد بر او جاری می گردد چرا که حرمت حرم را رعایت نکرده است.

    4. صحیحه معاویه بن عمار

مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ شَاذَانَ جَمِیعاً عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ عَمَّارٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ رَجُلٍ قَتَلَ رَجُلًا فِی الْحِلِّ ثُمَّ دَخَلَ الْحَرَمَ- فَقَالَ لَا یُقْتَلُ وَ لَا یُطْعَمُ وَ لَا یُسْقَی وَ لَا یُبَایَعُ وَ لَا یُؤْذَی حَتَّی یَخْرُجَ مِنَ الْحَرَمِ فَیُقَامَ عَلَیْهِ الْحَدُّ قُلْتُ فَمَا تَقُولُ فِی رَجُلٍ قَتَلَ فِی الْحَرَمِ أَوْ سَرَقَ قَالَ یُقَامُ عَلَیْهِ الْحَدُّ فِی الْحَرَمِ صَاغِراً لِأَنَّهُ لَمْ یَرَ لِلْحَرَمِ حُرْمَةً وَ قَدْ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ فَمَنِ اعْتَدی عَلَیْکُمْ فَاعْتَدُوا عَلَیْهِ بِمِثْلِ مَا اعْتَدی عَلَیْکُمْ فَقَالَ هَذَا هُوَ فِی الْحَرَمِ وَ قَالَ فَلا عُدْوانَ إِلَّا عَلَی الظَّالِمِینَ[5]

از امام صادق علیه السلام در مورد حکم مردی که در محدوده حل مرتکب قتل شد و سپس وارد حرم گردید، فرمود: در آنجا قصاص نمی شود و البته خوراک و آب به او داده نمی سود و مورد معامله قرار نمی گیرد و البته اذیت نمی شود تا وقتی که از حرم خارج گردد و بر او حد جاری شود.
پرسیدم: نظر شما در مورد کسی که داخل حرم مرتکب قتل یا دزدی گردد فرمود: ذلیلانه در حرم مورد حد قرار می گیرد چرا که حرمت آنجا را نقض کرده ، چرا که خداوند فرمود: هرکه به حقوق و حریم شما دست‌درازی کرد، شما به‌همان صورت تلافی کنید.
پس حضرت فرمود: این حکم در مورد حرم است.
و ادامه آیه فرمود: تعدّى جز بر ستمكاران روا نيست.

    5. خبر ابوحمزه بطائنی

وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی حَمْزَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ مَنْ دَخَلَهُ کانَ آمِناً قَالَ إِنْ سَرَقَ سَارِقٌ بِغَیْرِ مَکَّةَ- أَوْ جَنَی جِنَایَةً عَلَی نَفْسِهِ فَفَرَّ إِلَی مَکَّةَ- لَمْ یُؤْخَذْ مَا دَامَ فِی الْحَرَمِ حَتَّی یَخْرُجَ مِنْهُ وَ لَکِنْ یُمْنَعُ مِنَ السُّوقِ فَلَا یُبَایَعُ وَ لَا یُجَالَسُ حَتَّی یَخْرُجَ مِنْهُ فَیُؤْخَذَ وَ إِنْ أَحْدَثَ فِی الْحَرَمِ ذَلِکَ الْحَدَثَ أُخِذَ فِیهِ.[6]
بررسی سند
در مورد قاسم بن محمد که دو نفر هستند باید گفت:
یکی قاسم بن محمد جوهری که ثقه است.
دیگری قاسم بن محمد اصفهانی که اعتباری ندارد
از طرفی قاسم بن محمد جوهری غالبا از ابوحمزه بطائنی نقل حدیث می کند ، بنابراین منظور از قاسم بن محمد، همان جوهری است که ثقه می باشد.
بررسی متن
از امام صادق علیه السلام در مورد آیه: ﴿وَ مَنْ دَخَلَهُ کانَ آمِناً﴾ پرسیدم: حضرت فرمود: چنانچه دزدی خارج از حرم دزدی نمود یا مرتکب جنایتی بر خویش گشت و سپس به مکه گریخت، تا وقتی که در حرم باشد مواخذه نمی شود مگر آنکه از آنجا خارج گردد و البته از معامله و مجالست با دیگران بازداشته می شود تا اینکه از حرم خارج گردد و سپس دستگیر می شود و حد بر او اقامه می شود و چنانچه در حرم مرتکب جنایتی گردد در همانجا حد بر او جاری می شود.
مساله
مراد از حرم در این روایات کدام حرم است؟
آیا مسجد الحرام یا کعبه منظور است یا محدوده حرم که دور مسجدالحرام می باشد و در مقابل حِل است.

باید گفت : از ظاهر آیه و روایات فهمیده می شود که منظور از حرم صرفا مسجدالحرام است یعنی حرم مکی.

اشکال
علامه(ره) در نهایه و تهذیب[7] فرموده: منظور از آن، حرم پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله) و اهل بیت (علیهم السلام) را شامل می شود.
ظاهرا در ضبط منبع علامه(ره) تصحیف صورت گرفته است چرا که در ضبط منبع دو حرف آخر کتاب را ملاک قرار می دهند و باید از منبع مورد نظر، کتاب تحریر[8] علامه یا سرائر[9] ابن ادریس مراد باشد.
ابن حمزه در وسیله [10] حرم را اقتصار بر حرم نبوی (صلی الله علیه و آله) نموده است.

پاسخ
باید گفت این نظر قابل پذیرش نیست چون در مساله نسبت به حرمی غیر از حرم مکه دلیلی نداریم.

مساله
اگر در حرم به دلیل تنجیس آن نتوان حد را جاری کرد، حکم چگونه است؟
پاسخ
در اینصورت اجرای حد در حرم جایز نیست و دلیل آن هم روایت زیر است :
مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ قَالَ: قَالَ الصَّادِقُ ع فِی حَدِیثٍ یَذْکُرُ فِیهِ الْإِسْلَامَ وَ الْإِیمَانَ وَ لَوْ أَنَّ رَجُلًا دَخَلَ الْکَعْبَةَ فَبَالَ فِیهَا مُعَانِداً أُخْرِجَ مِنَ الْکَعْبَةِ وَ مِنَ الْحَرَمِ وَ ضُرِبَتْ عُنُقُهُ.[11]
شیخ صدوق(ره) از امام صادق علیه السلام در حدیثی که در آن معنای اسلام و ایمان ذکر شده فرمود: اگر کسی از روی عناد در که به ادرار نماید، از آنجا اخراج می شود و گردنش را می زنند.
روایت در فقیه و وسائل مرسله است و البته در معانی الاخبار و جای دیگر وسائل[12] بنحو موثقه نقل شده که چنین است
وَ فِی مَعَانِی الْأَخْبَارِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنِ الْعَبَّاسِ بْنِ مَعْرُوفٍ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِیسَی عَنْ سَمَاعَةَ قَالَ: سَأَلْتُهُ وَ ذَکَرَ حَدِیثاً یَقُولُ فِیهِ وَ لَوْ أَنَّ رَجُلًا دَخَلَ الْکَعْبَةَ فَبَالَ فِیهَا مُعَانِداً أُخْرِجَ مِنَ الْکَعْبَةِ وَ مِنَ الْحَرَمِ وَ ضُرِبَتْ عُنُقُهُ.[13]
بررسی سند
محمد بن حسن بن ولید از محمد بن حسن صفار از عباس بن معروف نقل می کند و در ادامه هم که روایت مضمره شده باید گفت در مضمرات سماعه مشکلی وجود ندارد و می توان آنرا اخذ نمود.
همچنین این روایت را کلینی نیز نقل نموده است.
بررسی متن
از جمله پرسشها از امام علیه السلام این بود که: اگر کسی در کعبه از روی عناد ادرار نماید، از کعبه و حرم اخراج می شود و گردنش را می زنند.
در نتیجه
با اخذ به این روایت می گوییم : اگر اجرای حد برای کسی که در حرم جنایت کرده موجب تنجیس حرم شود، حد جاری نمی گردد ولی اگر موجب تنجیس حرم نشود حد را همان جا در حرم جاری می کنند.