درس خارج اصول استاد هادی نجفی

موضوع: تعارض ادله/تعارض ادله از اهم مباحث علم اصول /

این موضوع تحت دو عنوان مطرح شده است

1) تعارض

2) تعادل و ترجیح

تفاوت بین این دو عنوان

تفاوت بین این دو عنوان از دو جهت است:

1) اینکه یکی از فروع باب تعارض، تعادل و ترجیح است یعنی وقتی دو دلیل باهم متعارض شد اگر یکی از آن دو دارای مرجح باشد ، تعارض حاصل می شود و اگر مرجح ندارد ، تعادل بدست می آید.

2) اینکه تعادل و ترجیح منحصر به باب تعارض نیست و در باب تزاحم هم جاری می شود.

نتیجه اینکه قرار دادن عنوان بحث با نام تعادل و ترجیح صحیح نیست بلکه اولی و اصح آن است که عنوان را تعارض قرار بدهیم.

مساله دیگر

اینکه آیا این بحث بعنوان خاتمه مباحث علم اصول محسوب می شود چنانچه شیخ اعظم(ره) در فرائد چنین نظری دارند و فرمودند: خاتمه فی التعادل و الترجیح یا اینکه جزء مقاصد علم اصول است چنانچه مرحوم آخوند دارای این نظر هستند و فرمودند: المقصد الثامن فی تعارض الادله و الامارات ؟

نظر استاد

ظاهراً فرمایش مرحوم آخوند تمام است و این بحث از اهم مباحث علم اصول محسوب می شود چرا که وظیفه فقیه و سر و کار او با ادله و امارات است و امارات یعنی همان طرقی که شرعاً برای اثبات موضوعات احکام معتبر است و دلیل یعنی همان طرقی که برای اثبات احکام شرعی معتبر است.

وظیفه فقیه اصدار فتوا و قضا است و او به کمک ادله و امارات مشغول به این وظیفه می‌شود و آنها را تصدی می‌کند.

باید گفت: ادله و امارات باید دارای حجیت باشند که اثبات آن دارای دو مرحله است

1) مرحله اقتضا :

یعنی بررسی و فحص مباحث حجت از حیث سند، ظهور و جهت صدور آن به این نحو که آیا آنها اقتضای حجیت دارد یا نه؟

2) مرحله عدم المانع

آیا مانعی از این حجیت وجود دارد یا نه - عدم المانع - و باید گفت این بحثِ تعارض متصدی اثبات آن می باشد.

از آنچه گذشت معلوم می شود که بحث تعارض از مباحث اصلی و درمتن علم اصول است و جزء اهم مباحث آن نیز محسوب می‌شود، چرا که اصلاً تعریف علم اصول بنا بر نظر مرحوم آیت الله بروجردی عبارت است از: "الحجة فی الفقه" یعنی اثبات حجیت و دلیلیت در علم اصول مورد بررسی قرار می گیرد که این علم دو مرحله دارد یک مرحله اقتضا دو مرحله عدم المانع و لازم است که هر دو مرحله در علم اصول طی شود.

تعارض امارات

تعارض امارات در شبهات موضوعیه بحث علم اصول نیست بلکه قاعده ای فقهی است چرا که در باب شبهات موضوعیه، موضوع بحث از حیث عمل است و نه چیز دیگری.

اشکال سید یزدی(ره)

سید یزدی(ره) در مقام دفاع از سخن شیخ اعظم(ره) که شیخ فرمود: خاتمه فی التعادل و التراجیح می فرمایند[1] : این خاتمه خارج از آن فن و دانش نخواهد بود همانگونه که مقدمه بر یک فن و دانش خارج از آن نیست مثل قصیده که مطلع و بیت آخر آن خارج از قصید محسوب نمی شود.

پاسخ

در مقام پاسخ به ایشان می گوییم: این بیان نا تمام است و قابل پذیرش نمی باشد چرا که اگر کسی مثل شیخ(ره) در کتاب اصول خود مقاصدی را بیان کند و سپس بعد از پایان مقاصد بگوید: "خاتمه" باید گفت ظهور این عبارت آن است که این خاتمه خارج از آن علم می باشد و جزء علم اصول نخواهد بود.

نتیجه

از آنچه گذشت چنین بدست می آید که مبحث "تعارض ادله" از اهم مباحث علم اصول می باشد.