درس خارج اصول استاد هادی نجفی

موضوع: التعادل و التراجيح/تعارض ادله /تنبیهات ترجیح

تنبیهات ترجیح

شهرت
ترجیح به شهرت در مقبوله عمر بن حنظله و مرسله طبرسی و نیز در مرفوعه زراره ذکر شده است.
در مقبوله عمر بن حنظله در مورد ترجیح به شهرت چنین آمده ؛
فَقَالَ یُنْظَرُ إِلَی مَا کَانَ مِنْ رِوَایَاتِهِمَا عَنَّا فِی ذَلِکَ الَّذِی حَکَمَا بِهِ الْمُجْمَعَ عَلَیْهِ عِنْدَ أَصْحَابِکَ فَیُؤْخَذُ بِهِ مِنْ حُکْمِنَا وَ یُتْرَکُ الشَّاذُّ الَّذِی لَیْسَ بِمَشْهُورٍ عِنْدَ أَصْحَابِکَ فَإِنَّ الْمُجْمَعَ عَلَیْهِ لَا رَیْبَ فِیهِ
فرمود: توجه شود به آن که حکمش، حدیث مورد اتفاق نزد اصحاب باشد. به آن حدیث عمل شود و حدیث دیگری که تنها و غیر مشهور نزد اصحاب است رها شود، زیرا در آنچه مورد اتفاق است، تردیدی نیست.
در مرسله ابومنصور طبرسی ترجیح به شهرت چنین ذکر شده؛
وَ رُوِیَ عَنْهُمْ ع أَنَّهُمْ قَالُوا إِذَا اخْتَلَفَتْ أَحَادِیثُنَا عَلَیْکُمْ فَخُذُوا بِمَا اجْتَمَعَتْ عَلَیْهِ شِیعَتُنَا فَإِنَّهُ لَا رَیْبَ فِیهِ.
از ائمه علیهم السلام روایت شده که فرموده اند: در صورت اختلاف احادیث ما به روایاتی عمل کنید که شیعیان ما بر آن اجماع دارند، زیرا شکی در آن نمی باشد.
در مرفوعه زراره ترجیح به شهرت چنین نقل شده؛
فَقَالَ ع يَا زُرَارَةُ خُذْ بِمَا اشْتَهَرَ بَيْنَ أَصْحَابِكَ وَ دَعِ الشَّاذَّ النَّادِرَ
فرمود: به حدیث مشهور بین اصحاب عمل نموده، غیر مشهور را واگذار.
معنای شهرت
شهرت بر سه نوع روایی و عملی و فتوایی منقسم شده است.
شهرت روایی
مراد آن است که شهرت نسبت به نقل شفاهی یا تدوین در مجامع حدیثی متقدّم وجود داشته باشد.
به عبارت دیگر اگر یک روایت به نحو شفاهی و به نحو کثرتِ نقل در افواه محدثین ذکر گردد یا آنکه تدوین آن در مجامع حدیثی متقدّم و قریب العهد به زمان معصوم علیه السلام، زیاد باشد را مشهور روایی می نامند.
لذا ممکن است دو روایت مشهور در مورد یک حکم وجود داشته باشد و به همین دلیل است که در مقبوله عمر بن حنظله مرجحات دیگری غیر از شهرت ذکر گردیده است.
جبران ضعف سند به شهرت روایی
آیا شهرت روایی جابر ضعف سند می باشد؟
باید گفت: جبران ضعف سند به وسیله شهرت روایی مبنی بر آن است که حجیت خبر ثقه، از باب حصول وثوق بر اطمینان به مضمون آن باشد.
به عبارت دیگر حجت بودن خبر ثقه دو مبنا دارد؛ نخست اینکه خبر واحد ثقه تعبّداً حجت است و دیگر آنکه خبر واحد ثقه در صورتی که وثوق به صدور یا مضمون آن حاصل شود، حجت خواهد بود.
ما معتقدیم هر دو مبنا صحیح است و روایتی که دارای سند ضعیف می‌باشد چنانچه وثوق به مضمون آن پیدا شود، قابل پذیرش می باشد.

شهرت عملی
شهرت عملی یعنی شهرت بر عمل به روایت و استناد و اعتماد به آن در مقام فتوا وجود دارد.
اشکال
بعضی از مشایخ اساتید (ره) ترجیح به شهرت را در شهرت عملی می دانند چون روایت مشهور معرض عنها از جانب اصحاب بیانگر آن است که اصلاً مشهور نبوده است چرا که گفته اند: کلما ازدادت شهرتاً ازدادت بعداً
پاسخ
مراد از ترجیح به شهرت در روایات، شهرت عملی نیست چرا که در مقبوله عمر بن حنظله وارد شده است که دو روایت متعارض مشهور می‌باشند و قطعاً دو شهرت عملی بر دو روایت متعارض وجود ندارد، بلکه صرفاً یکی مشهور و دیگری شاذ محسوب می شود و به همین دلیل است که امام علیه السلام علاج و مرجّحات دیگری نیز برای آن بیان می کند.

ترجیح به شهرت عملی
آیا شهرت عملی می‌تواند جزء مرجحات محسوب گردد؟
باید گفت: چنانچه از مرجحات منصوصه تعدّی گردد و هر نوع مزیت و امتیازی در روایت را به عنوان مرجّح بشماریم، شهرت عملی نیز می‌تواند جزء مرجحات محسوب گردد.
وجود و عدم شهرت عملی جابر و کاسر سند
آیا شهرت عملی می تواند به عنوان جابر ضعف سند محسوب گردد و عدم آن نیز موجب کاسر صحت روایت باشد؟
باید گفت: بله آن چیزی که روایت را سست می نماید، عدم شهرت عملی می باشد همانگونه که اگر اصحاب بر خبری که سند ضعیف دارد عمل نمایند،جابر آن خواهد بود.
شهرت فتوایی
مراد از آن یعنی شهرت در مقام فتوا به نحوی که بدون احراز مستند به روایت باشد.
به عبارت دیگر شهرت فتوایی به این معناست که اصحاب طبق مضمون یک روایت فتوا داده باشند لکن نمی‌دانیم مستند فتوا، روایت مورد نظر است یا روایت دیگری، چرا که در مقام ادله‌ای غیر از روایت مذکور وجود دارد.
در شهرت عملی صرفاً تک روایتی وجود دارد که اصحاب به آن فتوا داده‌اند و هیچ روایت دیگری در مقام وجود ندارد و احراز ستناد فتوا به این روایت است ولی در شهرت فتوایی چنین احرازی وجود ندارد.
ترجیح به شهرت فتوایی
آیا شهرت فتوایی می‌تواند به عنوان یکی از مرجّحات شمرده شود؟
باید گفت: چنانچه از مرجحات منصوصه تعدّی گردد و هر نوع مزیت و امتیازی در روایت را به عنوان مرجّح بشماریم، شهرت فتوایی نیز می‌تواند جزء مرجحات محسوب گردد.
وجود و عدم شهرت فتوایی جابر و کاسر سند
باید گفت: وجود شهرت فتوایی نمی‌تواند جابر ضعف سند باشد و عدم آن نیز نمی تواند کاسر صحت روایت گرد چرا که در شهرت فتوایی استناد به روایت مذکور احراز نشده است بر خلاف شهرت عملی که می تواند به عنوان کاسر صحّت سند قرار گیرد.