درس خارج اصول استاد هادی نجفی

موضوع: التعادل و التراجيح/تقديم المرجّحات /تعارض بین عام وضعی و اطلاق حکمی

مرحوم آخوند می فرمایند: از آنجایی که در ما نحن فیه بیانِ متصل به عام وجود ندارد، مقدمات حکمت در مطلق تمام می‌شود لذا مطلق انعقاد می یابد و در محل اجتماع هر دو - عام و مطلق - وجود دارند و با یکدیگر معارضه کرده و برای رفع آن نیاز به قواعد باب تعارض می باشد.
دو اشکال بر کلام شیخ(ره)
۱) دلالت تصوریه عام بر عموم، مستند به وضع می باشد و دلالت وضعیه تنجیزیه، فعلیه و قهریه است و دلالت وضعیه در دلالت خویش در صورت علم به وضع، صرفاً نیاز به مجرد تصور آن دارد - و نه هیچ چیز دیگری - لذا این مطلب شیخ که می گوید: دلالت عام بر عموم ، وضعیه است صرفاً در دلالت تصوریه سخن صحیحی می باشد و البته نیاز به مقدمات خارجیه ندارد لکن باید گفت: در دلالت تصدیقیه عام بر عموم نیاز به طی سه مقدمه دارد که عبارتند از :
الف) اینکه متکلم به کلام خویش التفات دارد و از روی فهم و شعور آنرا بیان می کند.
ب) اینکه متکلم در مقام اهمال و اجمال نباشد بلکه در مقام بیان تمام مراد خویش است.
ج) اینکه نصب قرینه متصله ای برخلاف عموم نکرده باشد.
بنابراین باید گفت سه مقدمه مذکور همان مقدمات حکمت است که باید در اطلاق نیز وجود داشته باشد لذا نمی‌توان عام را مقدم قرارداد و تقدم آن بر مطلق بلاوجه خواهد بود.

۲) اشکال دیگر آن است که فرمایش شیخ لازمه ای دارد که احدی آنرا ملتزم نشده و نپذیرفته است و چنین است که اگر کسی بگوید: اطلاق مطلق وقتی قابل اخذ است که قرینه متصل یا منفصل بر خلاف آن وجود نداشته نباشد ، لذا در اینصورت باید گفت: تمام مطلقات کتاب و سنت از اعتبار ساقط خواهد بود. به عبارت دیگر نمی توان به "احلّ الله البیع و حرّم الرّبا " و امثال آن از مطلقات عمل کرد چرا که ممکن است عند الفحص یا در آینده قرینه ای بر خلاف آن وجود داشته باشد.
بنابراین سخن مرحوم آخوند صحیح می‌شود که در صورت عدم تقیید در مقام تخاطب، اطلاق منعقد می‌شود و البته عام نیز هکذا جریان می یابد.
در نتیجه عام و مطلق در محل اجتماع با یکدیگر متعارض شده و نیاز به اعمال قواعد باب تعارض پیدا می شود.

البته پس از توضیحات مذکور عجیب آن است که مرحوم شهید صدر نیز متبع شیخ(ره) شدند و عموم عام را در مقام جاری می دانند.