درس خارج اصول استاد هادی نجفی

طایفه دوم : روایاتِ ارجاع شیعیان به (عنوان) فقهاء
1) حسنه اسحاق بن یعقوب
وَ فِی کِتَابِ إِکْمَالِ الدِّینِ وَ إِتْمَامِ النِّعْمَةِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِصَامٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَعْقُوبَ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ یَعْقُوبَ قَالَ: سَأَلْتُ مُحَمَّدَ بْنَ عُثْمَانَ الْعَمْرِیَّ أَنْ یُوصِلَ لِی کِتَاباً قَدْ سَأَلْتُ فِیهِ عَنْ مَسَائِلَ أَشْکَلَتْ عَلَیَّ فَوَرَدَ التَّوْقِیعُ بِخَطِّ مَوْلَانَا صَاحِبِ الزَّمَانِ ع- أَمَّا مَا سَأَلْتَ عَنْهُ أَرْشَدَکَ اللَّهُ وَ ثَبَّتَکَ إِلَی أَنْ قَالَ وَ أَمَّا الْحَوَادِثُ الْوَاقِعَةُ فَارْجِعُوا فِیهَا إِلَی رُوَاةِ حَدِیثِنَا فَإِنَّهُمْ حُجَّتِی عَلَیْکُمْ وَ أَنَا حُجَّةُ اللَّهِ وَ أَمَّا مُحَمَّدُ بْنُ عُثْمَانَ الْعَمْرِیُّ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ وَ عَنْ أَبِیهِ مِنْ قَبْلُ فَإِنَّهُ ثِقَتِی وَ کِتَابُهُ کِتَابِی.[1]
اسحاق بن يعقوب گوید : از محمّد بن عثمان عَمْرى خواهش كردم تا نامه مرا كه در آن، مسائلى را كه برايم مشكل شده بود، پرسيده بودم، به امام [مهدى] عليه السلام برساند. پس توقيعى (پاسخى) با دستْ خطّ مولايمان صاحب الزمان عليه السلام رسيد كه [در آن آمده بود ]: «... در مسائل جديدى كه پيش مى آيد، - که همواره خداوند تو را هدایت کند و ثابت قدم در دین بدارد - به راويان حديث ما مراجعه كنيد ؛ زيرا آنان، حجّت من بر شما هستند، و من، حجّت خدا بر شما هستم».
در بررسی سند روایت باید گفت بواسطه وجود اسحاق بن یعقوب حسنه محسوب می‌شود.
در بررسی دلالت روایت می گوییم امام علیه السلام در آن در مورد اخذ معارف و احکام ارجاعی عام به راویان حدیث - یعنی - فقهاء داده اند و از طرف دیگر ارجاع خاص به عثمان بن سعید در اخذ احکام و معارف که همان تقلید باشد ، صادر کرده اند و لذا دلالت بر جواز تقلید دارد.
اشکال
برخی گفته‌اند برای اسحاق بن یعقوب توثیقی وجود ندارد لذا سند روایت ضعیف می باشد
پاسخ
اشکال مذکور قابل پذیرش نیست چرا که هر چند اسحاق بن یعقوب که برادر کلینی می باشد توثیقی ندارد لکن از آنجایی که برادری و نسبت با شیخ کلینی موجب شهرت می شود و قاعده در مورد مشاهیر آن است که معمولاً اگر طعنی داشته باشند مخفی نمی ماند و مردم آنرا ذکر می کنند ولی چنین طعنی برای او نیامده است و از طرف دیگر هم نقل و اعتماد کلینی از برادرش ، موجب حُسن او می گردد و لذا می توان او را حسنه دانست.
اشکال دیگر
اگر روایت مورد اعتماد بود و وجود اسحاق بن یعقوب در طریق آن اشکالی نداشت ، شیخ کلینی آنرا در کافی شریف ذکر می کرد حال آنکه این روایت را در کتاب خویش - کافی - نقل نکرده است.
پاسخ
باید گفت پاسخ این اشکال از اشکال قبل واضح تر است چرا که مبنای کلینی در کافی بر عدم ذکر توقیعات است و روایت مذکور از آن جمله می باشد لذا در کتاب خویش ذکرش نکرده است.
2) مرسله طبرسی
الإحتجاج بِالْإِسْنَادِ إِلَی أَبِی مُحَمَّدٍ الْعَسْکَرِیِّ علیه السلام فِی قَوْلِهِ تَعَالَی وَ مِنْهُمْ أُمِّیُّونَ لا یَعْلَمُونَ الْکِتابَ إِلَّا أَمانِیَّ قَالَ علیه السلام ثُمَّ قَالَ اللَّهُ تَعَالَی یَا مُحَمَّدُ وَ مَنْ هَؤُلَاءِ الْیَهُودُ أُمِّیُّونَ لَا یَقْرَءُونَ الْکِتَابَ وَ لَا یَکْتُبُونَ کَالْأُمِّیِّ مَنْسُوبٌ إِلَی أُمِّهِ أَیْ هُوَ کَمَا خَرَجَ مِنْ بَطْنِ أُمِّهِ لَا یَقْرَأُ وَ لَا یَکْتُبُ لَا یَعْلَمُونَ الْکِتَابَ الْمُنْزَلَ مِنَ السَّمَاءِ وَ لَا الْمُتَکَذَّبَ بِهِ وَ لَا یُمَیِّزُونَ بَیْنَهُمَا إِلَّا أَمَانِیَّ أَیْ إِلَّا أَنْ یُقْرَأَ عَلَیْهِمْ وَ یُقَالَ هَذَا کِتَابُ اللَّهِ وَ کَلَامُهُ لَا یَعْرِفُونَ إنْ قُرِئَ مِنَ الْکِتَابِ خِلَافُ مَا فِیهِ وَ إِنْ هُمْ إِلَّا یَظُنُّونَ أَیْ مَا یَقْرَأُ عَلَیْهِمْ رُؤَسَاؤُهُمْ مِنْ تَکْذِیبِ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله فِی نُبُوَّتِهِ وَ إِمَامَةِ عَلِیٍّ علیه السلام سَیِّدِ عِتْرَتِهِ علیه السلام وَ هُمْ یُقَلِّدُونَهُمْ مَعَ أَنَّهُ مُحَرَّمٌ عَلَیْهِمْ تَقْلِیدُهُمْ فَوَیْلٌ لِلَّذِینَ یَکْتُبُونَ الْکِتابَ بِأَیْدِیهِمْ ثُمَّ یَقُولُونَ هذا مِنْ عِنْدِ اللَّهِ لِیَشْتَرُوا بِهِ ثَمَناً قَلِیلًا قَالَ علیه السلام قَالَ اللَّهُ تَعَالَی هَذَا الْقَوْمُ مِنَ الْیَهُودِ کَتَبُوا صِفَةً زَعَمُوا أَنَّهَا صِفَةُ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله وَ هِیَ خِلَافُ صِفَتِهِ وَ قَالُوا لِلْمُسْتَضْعَفِینَ مِنْهُمْ هَذِهِ صِفَةُ النَّبِیِّ الْمَبْعُوثِ فِی آخِرِ الزَّمَانِ أَنَّهُ طَوِیلٌ عَظِیمُ الْبَدَنِ وَ الْبَطْنِ أَصْهَبُ الشَّعْرِ وَ مُحَمَّدٌ صلی الله علیه و آله بِخِلَافِهِ وَ هُوَ یَجِی ءُ بَعْدَ هَذَا الزَّمَانِ بِخَمْسِمِائَةِ سَنَةٍ وَ إِنَّمَا أَرَادُوا بِذَلِکَ لِتَبْقَی لَهُمْ عَلَی ضُعَفَائِهِمْ رِئَاسَتُهُمْ وَ تَدُومَ لَهُمْ إِصَابَاتُهُمْ وَ یَکُفُّوا أَنْفُسَهُمْ مَئُونَةَ خِدْمَةِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ خِدْمَةِ عَلِیٍّ علیه السلام وَ أَهْلِ خَاصَّتِهِ فَقَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ فَوَیْلٌ لَهُمْ مِمَّا کَتَبَتْ أَیْدِیهِمْ وَ وَیْلٌ لَهُمْ مِمَّا یَکْسِبُونَ مِنْ هَذِهِ الصِّفَاتِ الْمُحَرَّفَاتِ الْمُخَالِفَاتِ لِصِفَةِ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله وَ عَلِیٍّ علیه السلام الشِّدَّةُ لَهُمْ مِنَ الْعَذَابِ فِی أَسْوَءِ بِقَاعِ جَهَنَّمَ وَ وَیْلٌ لَهُمْ الشِّدَّةُ مِنَ الْعَذَابِ ثَانِیَةً مُضَافَةً إِلَی الْأُولَی مِمَّا یَکْسِبُونَهُ مِنَ الْأَمْوَالِ الَّتِی یَأْخُذُونَهَا إِذَا ثَبَّتُوا أعوامهم [عَوَامَّهُمْ عَلَی الْکُفْرِ بِمُحَمَّدٍ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ الْجَحْدِ لِوَصِیِّهِ أَخِیهِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ وَلِیِّ اللَّهِ ثُمَّ قَالَ علیه السلام قَالَ رَجُلٌ لِلصَّادِقِ علیه السلام فَإِذَا کَانَ هَؤُلَاءِ الْقَوْمُ مِنَ الْیَهُودِ لَا یَعْرِفُونَ الْکِتَابَ إِلَّا بِمَا یَسْمَعُونَهُ مِنْ عُلَمَائِهِمْ لَا سَبِیلَ لَهُمْ إِلَی غَیْرِهِ فَکَیْفَ ذَمَّهُمْ بِتَقْلِیدِهِمْ وَ الْقَبُولِ مِنْ عُلَمَائِهِمْ وَ هَلْ عَوَامُّ الْیَهُودِ إِلَّا کَعَوَامِّنَا یُقَلِّدُونَ عُلَمَاءَهُمْ فَإِنْ لَمْ یَجُزْ لِأُولَئِکَ الْقَبُولُ مِنْ عُلَمَائِهِمْ لَمْ یَجُزْ لِهَؤُلَاءِ الْقَبُولُ مِنْ عُلَمَائِهِمْ فَقَالَ علیه السلام بَیْنَ عَوَامِّنَا وَ عُلَمَائِنَا وَ بَیْنَ عَوَامِّ الْیَهُودِ وَ عُلَمَائِهِمْ فَرْقٌ مِنْ جِهَةٍ وَ تَسْوِیَةٌ مِنْ جِهَةٍ أَمَّا مِنْ حَیْثُ اسْتَوَوْا فَإِنَّ اللَّهَ قَدْ ذَمَّ عَوَامَّنَا بِتَقْلِیدِهِمْ عُلَمَاءَهُمْ کَمَا ذَمَّ عَوَامَّهُمْ وَ أَمَّا مِنْ حَیْثُ افْتَرَقُوا فَلَا قَالَ بَیِّنْ لِی یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ قَالَ علیه السلام إِنَّ عَوَامَّ الْیَهُودِ کَانُوا قَدْ عَرَفُوا عُلَمَاءَهُمْ بِالْکَذِبِ الصَّرِیحِ وَ بِأَکْلِ الْحَرَامِ وَ الرِّشَاءِ وَ بِتَغْیِیرِ الْأَحْکَامِ عَنْ وَاجِبِهَا بِالشَّفَاعَاتِ وَ الْعِنَایَاتِ وَ الْمُصَانَعَاتِ وَ عَرَفُوهُمْ بِالتَّعَصُّبِ الشَّدِیدِ الَّذِی یُفَارِقُونَ بِهِ أَدْیَانَهُمْ وَ أَنَّهُمْ إِذَا تَعَصَّبُوا أَزَالُوا حُقُوقَ مَنْ تَعَصَّبُوا عَلَیْهِ وَ أَعْطَوْا مَا لَا یَسْتَحِقُّهُ مَنْ تَعَصَبُّوا لَهُ مِنْ أَمْوَالِ غَیْرِهِمْ وَ ظَلَمُوهُمْ مِنْ أَجْلِهِمْ وَ عَرَفُوهُمْ یُقَارِفُونَ الْمُحَرَّمَاتِ وَ اضْطُرُّوا بِمَعَارِفِ قُلُوبِهِمْ إِلَی أَنَّ مَنْ فَعَلَ مَا یَفْعَلُونَهُ فَهُوَ فَاسِقٌ لَا یَجُوزُ أَنْ یُصَدَّقَ عَلَی اللَّهِ وَ لَا عَلَی الْوَسَائِطِ بَیْنَ الْخَلْقِ وَ بَیْنَ اللَّهِ فَلِذَلِکَ ذَمَّهُمْ لِمَا قَلَّدُوا مَنْ قَدْ عَرَفُوا وَ مَنْ قَدْ عَلِمُوا أَنَّهُ لَا یَجُوزُ قَبُولُ خَبَرِهِ وَ لَا تَصْدِیقُهُ فِی حِکَایَاتِهِ وَ لَا الْعَمَلُ بِمَا یُؤَدِّیهِ إِلَیْهِمْ عَمَّنْ لَمْ یُشَاهِدُوهُ وَ وَجَبَ عَلَیْهِمُ النَّظَرُ بِأَنْفُسِهِمْ فِی أَمْرِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله إِذْ کَانَتْ دَلَائِلُهُ أَوْضَحَ مِنْ أَنْ تَخْفَی وَ أَشْهَرَ مِنْ أَنْ لَا تَظْهَرَ لَهُمْ وَ کَذَلِکَ عَوَامُّ أُمَّتِنَا إِذَا عَرَفُوا مِنْ فُقَهَائِهِمُ الْفِسْقَ الظَّاهِرَ وَ الْعَصَبِیَّةَ الشَّدِیدَةَ وَ التَّکَالُبَ عَلَی حُطَامِ الدُّنْیَا وَ حَرَامِهَا وَ إِهْلَاکِ مَنْ یَتَعَصَّبُونَ عَلَیْهِ وَ إِنْ کَانَ لِإِصْلَاحِ أَمْرِهِ مُسْتَحِقّاً وَ التَّرَفْرُفِ بِالْبِرِّ وَ الْإِحْسَانِ عَلَی مَنْ تَعَصَّبُوا لَهُ وَ إِنْ کَانَ لِلْإِذَلَالِ وَ الْإِهَانَةِ مُسْتَحِقّاً فَمَنْ قَلَّدَ مِنْ عَوَامِّنَا مِثْلَ هَؤُلَاءِ الْفُقَهَاءِ فَهُمْ مِثْلُ الْیَهُودِ الَّذِینَ ذَمَّهُمُ اللَّهُ تَعَالَی بِالتَّقْلِیدِ لِفَسَقَةِ فُقَهَائِهِمْ- فَأَمَّا مَنْ کَانَ مِنَ الْفُقَهَاءِ صَائِناً لِنَفْسِهِ حَافِظاً لِدِینِهِ مُخَالِفاً عَلَی هَوَاهُ مُطِیعاً لِأَمْرِ مَوْلَاهُ فَلِلْعَوَامِّ أَنْ یُقَلِّدُوهُ وَ ذَلِکَ لَا یَکُونُ إِلَّا بَعْضَ فُقَهَاءِ الشِّیعَةِ لَا جَمِیعَهُمْ فَأَمَّا مَنْ رَکِبَ مِنَ الْقَبَائِحِ وَ الْفَوَاحِشِ مَرَاکِبَ فَسَقَةِ فُقَهَاءِ الْعَامَّةِ فَلَا تَقْبَلُوا مِنْهُمْ عَنَّا شَیْئاً وَ لَا کَرَامَةَ وَ إِنَّمَا کَثُرَ التَّخْلِیطُ فِیمَا یُتَحَمَّلُ عَنَّا أَهْلَ الْبَیْتِ لِذَلِکَ لِأَنَّ الْفَسَقَةَ یَتَحَمَّلُونَ عَنَّا فَیُحَرِّفُونَهُ بِأَسْرِهِ لِجَهْلِهِمْ وَ یَضَعُونَ الْأَشْیَاءَ عَلَی غَیْرِ وُجُوهِهَا لِقِلَّةِ مَعْرِفَتِهِمْ وَ آخَرِینَ یَتَعَمَّدُونَ الْکَذِبَ عَلَیْنَا لِیَجُرُّوا مِنْ عَرَضِ الدُّنْیَا مَا هُوَ زَادُهُمْ إِلَی نَارِ جَهَنَّمَ وَ مِنْهُمْ قَوْمٌ نُصَّابٌ لَا یَقْدِرُونَ عَلَی الْقَدَحِ فِینَا فَیَتَعَلَّمُونَ بَعْضَ عُلُومِنَا الصَّحِیحَةِ فَیَتَوَجَّهُونَ بِهِ عِنْدَ شِیعَتِنَا وَ یَنْتَقِصُونَ بِنَا عِنْدَ نُصَّابِنَا ثُمَّ یُضِیفُونَ إِلَیْهِ أَضْعَافَهُ وَ أَضْعَافَ أَضْعَافِهِ مِنَ الْأَکَاذِیبِ عَلَیْنَا الَّتِی نَحْنُ بُرَآءُ مِنْهَا فَیَقْبَلُهُ الْمُسْتَسْلِمُونَ مِنْ شِیعَتِنَا عَلَی أَنَّهُ مِنْ عُلُومِنَا فَضَلُّوا وَ أَضَلُّوا وَ هُمْ أَضَرُّ عَلَی ضُعَفَاءِ شِیعَتِنَا مِنْ جَیْشِ یَزِیدَ عَلَیْهِ اللَّعْنَةُ عَلَی الْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیٍّ علیهما السلام وَ أَصْحَابِهِ فَإِنَّهُمْ یَسْلُبُونَهُمُ الْأَرْوَاحَ وَ الْأَمْوَالَ وَ هَؤُلَاءِ عُلَمَاءُ السَّوْءِ النَّاصِبُونَ الْمُتَشَبِّهُونَ بِأَنَّهُمْ لَنَا مُوَالُونَ وَ لِأَعْدَائِنَا مُعَادُونَ یُدْخِلُونَ الشَّکَّ وَ الشُّبْهَةَ عَلَی ضُعَفَاءِ شِیعَتِنَا فَیُضِلُّونَهُمْ وَ یَمْنَعُونَهُمْ عَنْ قَصْدِ الْحَقِّ الْمُصِیبِ لَا جَرَمَ أَنَّ مَنْ عَلِمَ اللَّهُ مِنْ قَلْبِهِ مِنْ هَؤُلَاءِ الْعَوَامِّ أَنَّهُ لَا یُرِیدُ إِلَّا صِیَانَةَ دِینِهِ وَ تَعْظِیمَ وَلِیِّهِ لَمْ یَتْرُکْهُ فِی یَدِ هَذَا الْمُتَلَبِّسِ الْکَافِرِ وَ لَکِنَّهُ یُقَیِّضُ لَهُ مُؤْمِناً یَقِفُ بِهِ عَلَی الصَّوَابِ ثُمَّ یُوَفِّقُهُ اللَّهُ لِلْقَبُولِ مِنْهُ فَیَجْمَعُ اللَّهُ لَهُ بِذَلِکَ خَیْرَ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ وَ یَجْمَعُ عَلَی مَنْ أَضَلَّهُ لَعْنَ الدُّنْیَا وَ عَذَابَ الْآخِرَةِ ثُمَّ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله شِرَارُ عُلَمَاءِ أُمَّتِنَا الْمُضِلُّونَ عَنَّا الْقَاطِعُونَ لِلطُّرُقِ إِلَیْنَا الْمُسَمُّونَ أَضْدَادَنَا بِأَسْمَائِنَا الْمُلَقِّبُونَ أَنْدَادَنَا بِأَلْقَابِنَا یُصَلُّونَ عَلَیْهِمْ وَ هُمْ لِلَّعْنِ مُسْتَحِقُّونَ وَ یَلْعَنُونَّا وَ نَحْنُ بِکَرَامَاتِ اللَّهِ مَغْمُورُونَ وَ بِصَلَوَاتِ اللَّهِ وَ صَلَوَاتِ مَلَائِکَتِهِ الْمُقَرَّبِینَ عَلَیْنَا عَنْ صَلَوَاتِهِمْ عَلَیْنَا مُسْتَغْنُونَ ثُمَّ قَالَ قِیلَ لِأَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام مَنْ خَیْرُ خَلْقِ اللَّهِ بَعْدَ أَئِمَّةِ الْهُدَی وَ مَصَابِیحِ الدُّجَی قَالَ الْعُلَمَاءُ إِذَا صَلَحُوا قِیلَ وَ مَنْ شَرُّ خَلْقِ اللَّهِ بَعْدَ إِبْلِیسَ وَ فِرْعَوْنَ وَ نُمْرُودَ وَ بَعْدَ الْمُتَسَمِّینَ بِأَسْمَائِکُمْ وَ بَعْدَ الْمُتَلَقِّبِینَ بِأَلْقَابِکُمْ وَ الْآخِذِینَ لِأَمْکِنَتِکُمْ وَ الْمُتَأَمِّرِینَ فِی مَمَالِکِکُمْ قَالَ الْعُلَمَاءُ إِذَا فَسَدُوا هُمُ الْمُظْهِرُونَ لِلْأَبَاطِیلِ الْکَاتِمُونَ لِلْحَقَائِقِ وَ فِیهِمْ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ أُولئِکَ یَلْعَنُهُمُ اللَّهُ وَ یَلْعَنُهُمُ اللَّاعِنُونَ إِلَّا الَّذِینَ تابُوا الْآیَةَ.[2]
امام حسن عسکری علیه السلام فرمود: خداوند عز و جل فرمود: ای محمّد! برخی از این یهودیان «أُمِّیُّونَ»[3] ، سواد خواندن و نوشتن ندارند؛ امّی کسی است که به مادرش نسبت داده می‌شود؛ یعنی او مثل آن لحظه که از شکم مادرش بیرون آمده، خواندن و نوشتن نمی داند. «لاَ یَعْلَمُونَ الْکِتَابَ»[4] که از آسمان فرو فرستاده شده و نه کسی را که به آن دروغ می‌بندد، و نمی توانند تفاوت این دو را دریابند؛ «إِلاَّ أَمَانِیَّ»[5] یعنی مگر این که برایشان بخوانند و به آنها بگویند: این، کتاب خدا و کلام اوست. اگر از کتاب خدا، خلاف آن چه را در آن است برایشان بخوانند، آنها در نمی یابند. «وَإِنْ هُمْ إِلاَّ یَظُنُّونَ»[6] سرانشان درباره دروغ بودن پیامبری محمّد صلی الله علیه و آله و امامت علی علیه السلام، سرور خاندان او، برای آنها سخن می‌گویند و آنها از این گویندگان تقلید می‌کنند؛ اگر چه تقلید کردن از اینان برایشان حرام شده است. مردی به حضرت امام جعفر صادق علیه السلام
عرض کرد: اگر آن جماعت تنها به واسطه آن چه از علمایشان می‌شنیدند از کتاب خدا خبر می‌یافتند و جز این راه دیگری نداشتند، چرا باید آنها را به خاطر تقلید از علمای یهود و پذیرفتن سخنشان نکوهش کرد؟ مگر نه این است که توده یهود، همچون توده ما از علمای خود تقلید می‌کرده اند؟ اگر برای آنها روا نبوده که سخن علمایشان را بپذیرند، چگونه این امر برای توده ما رواست؟ حضرت علیه السلام فرمود: توده ما و علمای ما، با توده یهود و علمای آنها از جهتی متفاوت و از جهتی برابرند. از آن جهت که برابرند خداوند، هم توده ما، و هم توده یهود را به خاطر تقلید از علمایشان نکوهش کرده است و امّا از آن جهت که متفاوتند نکوهشی بر آنها نیست. آن مرد عرض کرد: ای پسر رسول خدا صلی الله علیه و آله برایم توضیح دهید.
حضرت علیه السلام فرمود: توده یهود، علمایشان را می‌شناختند و می‌دانستند که آنها بی پرده دروغ می‌گویند و حرام خواری و رشوه خواری می‌کنند و احکام را به خاطر رودربایستی و روابط و رشوه دهی، از حالت واجب بودن در می‌آورند، و می‌دانستند که آنها سخت، تعصب می‌ورزند و از این رو، بین دین‌های مردم تفاوت قائل می‌شوند و چون تعصب دارند، حقوق کسی را که علیه او یکدندگی می‌کنند، پایمال می‌نمایند و اموال دیگران را به ناروا به کسی که از او هواداری می‌کنند می‌بخشند؛ و به خاطر این‌ها به آنها ستم می‌ورزند و می‌دانستند که آنها به کارهای حرام، دست می‌یازند و به واسطه گواهی دل هایشان ناگزیر بودند که بدانند هر کس کرداری همچون کردار آن علما داشته باشد، بدکار است و با خداوند متعال مناسبتی ندارد و سزاوار واسطه بودن بین او و آفریدگارش نیست. بدین سبب وقتی آنها از کسی تقلید کردند که او را شناخته بودند و می‌دانستند که نباید خبر او را پذیرفت و حکایاتش را باور کرد و به امرش عمل نمود و آن هم امری که از قول کسی برایشان نقل می‌کند که آنها او را ندیده اند، خداوند در این هنگام آنها را نکوهش کرد و واجب دانست که آنها خود به چشم خویش، در کار رسول خدا صلی الله علیه و آله نظر افکنند؛ چرا که نشانه‌های او آشکارتر از این بود که پنهان بماند و نمایان تر از این بود که از چشمشان دور بماند. به همین ترتیب اگر توده امت ما نیز از فقهایشان پیروی کنند؛ حال آن که بدانند آنها آشکارا هرزگی می‌کنند و سخت، تعصب می‌ورزند و بر مال دنیا و حرام آن چنگ می‌اندازند و کسی را که علیه او یکدندگی می‌کنند حتی اگر شایسته باشد تا به اوضاعش بهبود بخشند، از پا در می‌آورند؛ و به کسی که هوادار او هستند حتی اگر سزاوار خواری وزبونی باشد، نیکی و دهش می‌کنند؛ در این صورت توده ما نیز همچون همان یهودیانی هستند که خداوند آنها را به خاطر تقلید از فقهای بدکارشان نکوهید. امّا آن فقیه که خویشتن دار باشد و از دین خود نگهبانی کند و با هوای نفسش مخالفت ورزد و گوش به فرمان مولای خویش بسپارد، توده‌ها باید از او تقلید کنند و چنین اوصافی تنها در برخی از فقهای شیعه و نه همه آنها جمع می‌آید. امّا آنان که در کردار زشت و شرم آور، پا جای پای فقیهان ناپاک می‌گذارند، از آنها هیچ چیزی را در باره ما نپذیرید و آنها را گرامی ندارید که آن چه آنها در باره ما نقل می‌کنند، بسیار آمیخته با دروغ است؛ زیرا آن ناپاکان، سخن ما را می‌گیرند و از روی نادانی در سراسر آن دست می‌برند و همه چیزش را دگرگون می‌کنند و به سبب کم خردی خود و دیگران، به ما دروغ می‌بندند؛ و این گونه از کالای دنیا، توشه برای آتش جهنم بر می‌گیرند. از جمله آنها گروه ناصبی‌ها هستند که نمی توانند عیبی از ما بجویند، پس گوشه ای از دانش‌های صحیح ما را فرا می‌گیرند و با آن، به سوی شیعیان ما روی می‌آورند و نزد ناصبی‌های جنگ افروز ما آن را تباه می‌کنند و چند و چندین برابرش بر آن می‌افزایند و این چنین دروغ‌هایی بر ما می‌بندند که از ما به دور است. پس مسلمانان شیعه و فرمانبردار ما، به گمان آن که برگرفته از دانش ماست، آن را می‌پذیرند و گمراه می‌شوند و دیگران را به گمراهی می‌کشانند. ضرر آن ناصبی‌ها بر شیعیان ناتوان ما، زیان بارتر از لشکر یزید که لعنت و عذاب بر او باد بر حسین بن علی علیه السلام و یارانش است؛ زیرا آنان جان و مال آنها را به یغما می‌برند و آن جان و مال باختگان در ازای گزندی که از دشمنانشان می‌بینند، والاترین درجات را نزد خداوند می‌یابند. اما آن علمای بد کار ناصبی، که خود را دوستدار ما و مخالف دشمنان ما نشان می‌دهند، شیعیان بیچاره ما را در شک و شبهه می‌اندازند و آنها را به گمراهی می‌افکنند و از جستجوی حقیقت راستین باز می‌دارند؛ و البته آن کس که در میان آن توده، خدا را در قلب خود بیابد، تنها در پی حفاظت از دین و بزرگ داشتن ولی خویش بر می‌آید و وی را در برابر آن یزید فریبکار کفرپیشه، تنها نمی گذارد و مؤمنانه خود را برای یاری او آماده می‌سازد و در باره او راهی نیک، پیشه می‌سازد و آن گاه خداوند، او را با پذیرفتن کردارش، کامیاب می‌سازد و به پاداش رفتارش، خیر دنیا و آخرت را برایش فراهم می‌سازد و برای هر کس که در پی گمراه کردن اوست، لعنت دنیا و عذاب آخرت را گرد می‌آورد.
سپس رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: بدترین علمای امّت ما، کسانی هستند که مردم را از ما گمراه می‌کنند و راه‌هایی را که به سوی ماست قطع می‌کنند و اسم‌های ما را بر دشمنانمان می‌گذارند و لقب‌های ما را به آنها می‌دهند و بر آنها درود می‌فرستند؛ حال آن که سزاوار لعنت هستند و بر ما لعنت می‌فرستند؛ حال آن که ما در کرامات خداوند غوطه وریم و با برخورداری از درود خدا و درود فرشتگان درگاه او، از درود فرستادن آنها بی نیازیم.
سپس حضرت فرمود: به امیر مؤمنان، حضرت علی علیه السلام عرض کردند: بهترین آفریده‌ها پس از امامان هدایتگر و روشنی بخش تاریکی چه کسانی هستند؟ حضرت علیه السلام فرمود: علما، آن گاه که درست کار باشند. عرض کردند: و بدترین آفریدگان خدا پس از شیطان و فرعون و نمرود و آنهایی که نام و لقب شما را به خود نهاده اند و جای شما را گرفته اند و در سرزمین‌های شما حکمرانی می‌کنند چه کسانی هستند؟ حضرت علیه السلام فرمود: علما، آن گاه که بدکار باشند و باطل را آشکار و حق را پنهان کنند. خداوند عز و جل در باره اینان فرموده است: آنان را خدا لعنت می‌کند و لعنت کنندگان، لعنتشان می‌کنند، مگر کسانی که توبه کردند][7] . سپس خداوند متعال فرمود:" فَوَیْلٌ لِّلَّذِینَ یَکْتُبُونَ الْکِتَابَ بِأَیْدِیهِمْ ثُمَّ یَقُولُونَ هَذَا مِنْ عِندِ اللّهِ لِیَشْتَرُواْ بِهِ ثَمَنًا قَلِیلًا"[8] حضرت علیه السلام فرمود: خداوند عز و جل این سخن را در باره آن گروه از یهودیان فرمود که اوصافی نوشتند و پنداشتند آن نوشته، اوصاف پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله است؛ حال آن که بر خلاف اوصاف ایشان بود. آنها به بیچارگان یهود می‌گفتند: این اوصاف پیامبری است که در آخر الزمان برانگیخته می‌شود: او تن و شکمی بزرگ و موی خرمایی رنگ دارد و اوصاف محمّد بر خلاف این است و آن پیامبر، پانصد سال بعد می‌آید و هدف آنها این بود
که ریاستشان بر ناتوانان یهود بر جا بماند و شایستگی آنها بر سرشان پایدار باشد و خدمت به محمّد صلی الله علیه و آله و علی علیه السلام و خاندان برگزیدگان ایشان را از سر خود باز کنند. خداوند عز و جل فرمود: «فَوَیْلٌ لَّهُم مِّمَّا کَتَبَتْ أَیْدِیهِمْ»[9] از این اوصاف ساختگی که بر خلاف اوصاف محمّد صلی الله علیه و آله و علی علیه السلام می‌باشد، آنها به سختی عذاب در دردناک ترین جاهای دوزخ گرفتار می‌شوند. «وَوَیْلٌ لَّهُمْ»[10] از سختی دوباره عذاب، افزون بر بار نخست، «مِّمَّا یَکْسِبُونَ»[11] از اموالی که با استوار کردن توده خود، در تکذیب محمّد رسول خدا صلی الله علیه و آله و انکار جانشینی برادرش علی ولی خدا علیه السلام، از آنها به دست می‌آورند.
شاهد در عبارت " فَأَمَّا مَنْ کَانَ مِنَ الْفُقَهَاءِ صَائِناً لِنَفْسِهِ حَافِظاً لِدِینِهِ مُخَالِفاً عَلَی هَوَاهُ مُطِیعاً لِأَمْرِ مَوْلَاهُ فَلِلْعَوَامِّ أَنْ یُقَلِّدُوهُ " است که به روشنی بر جواز تقلید دلالت دارد.
در مورد بررسی سند باید گفت هر چند طبرسی آنرا به نحو مرسل ذکر می کند لکن در تفسیر منسوب به امام حسن عسکری علیه السلام - که قطعاً از آنحضرت صادر نشده است - از شیخ صدوق به نحو مسند نقل شده که در طریق آن تعدادی مجاهیل مانند "أبو الحسن محمد بن القاسم المفسر الأسترآباذي الخطيب" و "أبويعقوب يوسف بن محمد بن زياد" و "أبو الحسن علي بن محمد بن سيار" وجود دارند که در نتیجه سند آن ضعیف خواهد بود.
3) حسنه احمد بن حاتم بن ماهویه
وَ عَنْ جَبْرَئِیلَ بْنِ أَحْمَدَ عَنْ مُوسَی بْنِ جَعْفَرِ بْنِ وَهْبٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ حَاتِمِ بْنِ مَاهَوَیْهِ قَالَ: کَتَبْتُ إِلَیْهِ یَعْنِی أَبَا الْحَسَنِ الثَّالِثَ ع- أَسْأَلُهُ عَمَّنْ آخُذُ مَعَالِمَ دِینِی وَ کَتَبَ أَخُوهُ أَیْضاً بِذَلِکَ فَکَتَبَ إِلَیْهِمَا فَهِمْتُ مَا ذَکَرْتُمَا فَاصْمِدَا فِی دِینِکُمَا عَلَی کُلِّ مُسِنٍّ فِی حُبِّنَا وَ کُلِّ کَثِیرِ الْقَدَمِ فِی أَمْرِنَا فَإِنَّهُمَا کَافُوکُمَا إِنْ شَاءَ اللَّهُ تَعَالَی.[12]
احمد بن حاتم بن ماهویه گوید: نامه ای به امام هادی علیه السلام نوشتم و در آن از حضرت پرسیدم که از چه کسی معالم و احکام دینم را بپذیرم؟ - فارِس یا طاهر برادرِ احمد بن حاتم نیز این سوال را در نامه پرسیده بودند - حضرت در پاسخ آندو نوشتند : آنچه نوشته اید را فهمیدم. پس تکیه و اعتماد کنید در دینتان بر هر سالخورده در دوستی ما و هر کسی که در ولایت ما اهل تلاش و اقدام است. پس ایندو شما را کفایت می کنند إن شاء الله.
بررسی سند
الف) جبرئیل بن احمد
شیخ طوسی در رجال خود گوید: جبريل بن أحمدالفاريابي، يكني أبا محمد، و كان مقيما بِكَشّ، كثير الرواية عن العلماء بالعراق وقم وخراسان.[13]
نیز تقی الدین ابن داوود - معاصر با علّامه حلّی - او را معتبر می شمارد. [14]
علّامه مجلسی او را "حَسن " شمرده و در موردش گوید: جبرئیل بن أحمد، ح . [15]
ب) موسی بن جعفر بغدادی
نجاشی او را ذکر کرده و در موردش گوید: موسى بن جعفر بن وهب البغدادي أبو الحسن له كتاب نوادر.[16]
لذا معلوم می شود که امامی و ثقه می باشد.
ج) احمد بن حاتم بن ماهویه
علّامه مجلسی او را ممدوح دانسته و در موردش می گوید :أحمد بن حاتم بن ماهویه، ح.[17]

بنابراین با توجه به آنچه گذشت باید گفت روایت مذکور موثقه محسوب می‌شود.

بررسی دلالت روایت
در مورد دلالت روایت باید گفت در ابتدا امام علیه السلام سائل را ارجاع به دو نفر داده اند که یکی سالخورده در دوستی اهل بیت علیهم السلام است و دیگری اهل اقدامات عملی و تلاش در راه ولایت اهل بیت علیهم السلام است. بنابراین دو ویژگی مذکور نمی تواند بر جواز تقلید دلالتی داشته باشد چرا که در هیچکدام از این ویژگی‌ها فقاهت وجود ندارد و به تنهایی نیز اعتباری ندارند مگر اینکه فقاهت را در تقدیر بگیریم که البته خلاف ظاهر روایت است.
برخی نیز گفته اند مراد از ارجاع امام علیه السلام آن بوده که این دو نفر راهنمای به کسانی هستند که تقلید از آنها شایسته و جایز است و در واقع این دو نفر نقش واسطه را دارند.
باید گفت: چنانچه واضح است این معنا خلاف ظاهر روایت می باشد.
از آنچه در این روایت گفته شد چنین حاصل می شود که دلالتی بر مانحن فیه نداشته و بر جواز تقلید کافی و لازم نیست.