استاد سيد ابوالفضل طباطبایی
درس فقه
1401/08/22
بسم الله الرحمن الرحيم
موضوع: فقه‌المسجد (مسجد تراز انقلاب اسلامي)/ الباب الثاني: امكانيات المسجد / دورة في الاعلام (ميزات الاعلام المسجدي)
کلام در دومین باب از ابواب فقه‌المسجد با عنوان امکانیات المسجد بود. پس از شناخت امکانیات المسجد در بخش‌های تعلیم و ارائه خدمات و برآوردن نیازهای جامعه، به‌مسئله‌ی «دورة في الاعلام» پرداختیم؛ یعنی یکی از ظرفیت‌های مسجد، ظرفیت اعلامی (خبررسانی) است و توانایی برآوردن هدف‌های بنای مسجد را دارد که یکی از آن‌ها، «الدعوة الی الله»؛ دعوت کردن به‌سوی خدا است و این دعوت، مستلزم اعلام (خبررسانی) است؛ ازاین‌رو اعلام می‌تواند یکی از ظرفیت‌های مسجد باشد.
جلسه گذشته به اصل موضوع اشاره کردیم و جنبه‌هایی از اعلام (خبررسانی) مسجد را همانند «اعلام الوحی»، «اعلام المناسبات الاسلامية في المسجد»، «اعلام الجُمُعة» و «الاعلام الفقهي» برشمردیم؛ که این موارد، چهار جنبه از خبرگزاری در مسجد بود که در زمان پیامبر’ وجود داشته و در مسجد تحقق پیدا می‌کردند؛ اما جنبه‌ای دیگر به‌موارد بالا اضافه کرده و به‌همین اندازه بسنده می‌کنیم.
5. «الاعلام العسکری»: پنجمین جنبه‌ی خبرگزاری در مسجد، اعلام عسکری یا اعلام جهادی است که در زمان رسول خدا’ و امیرمؤمنان× و بخشی از ائمه معصومین^ انجام شده است؛ یعنی یکی از پایگاه‌های خبررسانی در بحث نظامی، مسجد بوده است.
توضیح ذلک:
روشن است که رسول خدا’، امیرمؤمنان و سایر ائمه‌ی معصومین^ با توجه به شرایط سیاسی زمان آن‌ها و در سراسر رهبری ایشان بر جامعه، هنگامی‌که کیان اسلام از سوی دشمن در خطر قرار می‌گرفت، مردم را در مسجد برای جهاد و مشارکت و دفاع از دین تشویق می‌کردند و این تشویق کردن جهت جهاد، نوعی از اعلان (خبررسانی) بوده است؛ یعنی در مسجد به‌مردم خبر می‌دادند که دشمن حمله کرده و باید برای جهاد و مقابله با آن حرکت کنیم؛ همانند آن‌چه که در دوران دفاع مقدس در جمهوری اسلامی ایران انجام می‌شد و ائمه جماعات در مساجد، نیاز جبهه به نیرو را اعلان می‌کردند؛ البته گاهی از اوقات نیز این نیاز به نیرو در خیابان‌ها توسط بلندگو و یا در جاهای دیگر خبررسانی می‌شد؛ و علت خبررسانی در خارج از مسجد نیز به‌جهت نیامدن برخی‌ها به‌مسجد بوده است.
بنابراین، اعلام المسجدی در زمان پیامبر| و پس از آن بوده است؛ امروزه نیز این کار در مساجد انجام می‌شود؛ لکن با این تفاوت که تحقق هویت المسجد ضعیف شده است؛ هویت الحضور و الاجتماع یکی از هویت‌های مسجد است و حضور پررنگ مسلمین در مسجد تحقق اعلام المسجدی را به‌همراه داشت و خبررسانی در مسجد برای همه‌ی مردم کفایت می‌کرد؛ اما زمانی‌که همه‌ی مردم در مسجد حضور ندارند؛ ازاین‌رو ناچارند برای خبررسانی به‌مردم به‌جاهای دیگر نیز روی بیاورند.
همچنین در اعلام المسجدی، برخی از حرکت‌های پیامبر| برای مشارکت در جهاد و دفع حمله‌ی دشمن از مسجد بوده است. به‌عنوان نمونه، برای شرکت در جنگ احد از خود مسجد حرکت کرده‌اند؛ بنابراین، هم خبررسانی در مسجد بوده و هم حرکت برای جهاد و مقابله با دشمن از مسجد انجام شده است؛ و هنگامی‌که این‌چنین شد به‌طور طبیعی برای تحذیر و هشدار جامعه نسبت به‌دشمن نیاز به‌مکانی برای اعلان بوده و نخستین مکان برای این کار مسجد بوده است. مسجد، مرکز اعلامی (خبررسانی) برای هشدار دهی مردم نسبت به‌هجمه‌ی دشمن و تشویق آن‌ها برای شرکت در جهاد و آغاز حرکت و اعزام به‌جهاد بوده است. پس اعلام العسکری نیز به‌عنوان پنجمین جنبه‌ی اعلام المسجدی از ظرفیت‌های مسجد به‌شمار می‌آید.
بیان نکته‌ای خارج از بحث
ما بر این باوریم که اسلام هیچ توصیه‌ای نسبت به‌جنگ ابتدایی ندارد و بیشتر به‌جنگ دفاعی توصیه دارد؛ ازاین‌رو، ما از کلمه‌ی حرب و اعلام الحربی استفاده نکردیم، بلکه عنوان «اعلام العسکری» و یا «اعلام جهادی» را به‌کار بردیم، زیرا اصطلاح «حرب» بیشتر برای جنگ ابتدایی به‌کار می‌رود؛ و این در حالی است که اسلام مردم را برای دفاع در برابر هجوم دشمن تشویق می‌کند و در حالت دفاع نیز ما نیاز به دعوت داریم و این دعوت با اعلان مردم انجام می‌شده است تا مردم واجب خود را بشناسند و آن‌را انجام بدهند و این کار در زمان پیامبر| در جایی غیر از مسجد نبوده است و ایشان مرکزی غیر از مسجد برای خبررسانی نداشته است.
با توجه به توضیحاتی که دادیم، می‌توانیم بگوییم که مساجد در زمان پیامبر| و پس از ایشان، مرکز اعلام برای دعوت به‌سوی جهاد و دفاع بوده است.
اکنون‌که درباره‌ی مسجد تمدن‌ساز یا مسجد تراز انقلاب اسلامی بحث می‌کنیم باید به این نکته نیز اشاره کنیم که امروزه نیاز ما به اعلام المسجدی بیش از هر زمان دیگری است، به‌ویژه این‌که مراکز اعلام (خبررسانی) گسترش‌یافته است. مراکز گوناگونی جهت خبررسانی در سراسر دنیا هست که برخی از آن‌ها اهتمام به داشتن مراکز خبرگزاری در حوزه‌ی اسلام دارند، حتی برخی از آن‌ها در جامعه امروزی پیرو اسلام نیز هستند؛ لکن به‌نشر اکاذیب می‌پردازند؛ ازاین‌رو نیازمند شکل‌گیری جبهه مقاومت و اعلامی در اسلام هست و به‌نحوی باید دفاع اعلامی شکل بگیرد تا در برابر جنگ رسانه‌ای دشمن بتوان مقابله نمود، چراکه جنگ امروز، جنگ اعلامی(رسانه‌ای) است و در میان رسانه‌های دشمن که در میدان حضور دارند و در جامعه به‌نشر اکاذیب می‌پردازند؛ ما نیز باید رسانه خود را داشته باشیم تا با نشر اخبار صادقانه به‌مقابله‌ی با آن‌ها بپردازیم، ازاین‌رو برای مقابله‌ی با آن‌ها باید مراکز اعلامی صادقه را تقویت کنیم؛ یکی از راه‌ها و جهات این تقویت، مراکز اعلامی مسجدی است و باید به این مسئله اهتمام داشته باشیم؛ و درحقیقت باید این‌گونه بگوییم، ما نمی‌خواهیم بگوییم که اکنون مسجد را مرکز اعلامی قرار بدهیم، چون پیامبر’ قبلاً این کار را انجام داده است، بلکه ما در پی احیای مسجد و این ظرفیت (مرکز اعلامی) در مسجد هستیم تا همان‌گونه که پیامبر’ از مسجد برای این کار استفاده می‌کردند، ما هم بتوانیم از آن بهره‌مند شویم.
پس بهتر است این‌طور بگوییم: امروزه، مسجد تراز انقلاب اسلامی مسجدی است که نقش خود را در همه‌ی بخش‌ها ازجمله در بخش خبررسانی احیا کند. شکی در این نیست که با تأمل در هویت مسجد و ادوار تاریخی آن مشاهده می‌کنیم که مسجد یکی از مصادیق آن است که از بهترین مراکز اعلامی اسلامی جهادی به‌شمار می‌رود که می‌تواند مورد توجه قرار بگیرد و اهمیتش نیز بسیار روشن می‌شود.
اگر کسی از علت اصرار ما بر بودن مسجد به‌عنوان مرکز اعلامی سؤال کند، در پاسخ به او خواهیم این‌گونه خواهیم گفت: مسجد در اسلام مؤسسه‌ای بزرگ است که اکنون به مؤسسه‌ای بسیطه و صغیره تبدیل شده است و تنها در آن نماز‌های روزانه با تعداد محدودی از مردم خوانده می‌شود؛ اما این مؤسسه کبری در نگاه اسلام نمی‌تواند نسبت به بخش اعلامی (خبررسانی) بی‌توجه و غافل باشد، چراکه یک جهت این مؤسسه کبری مسائل اعلامی است.
اعلام المسجدی چه امتیازاتی دارد؟
اگر مسجد نبود و بنا بود این مرکز اعلامی در جایی غیر از مسجد شکل گیرد، چه ضرری داشت؟ یا به‌عبارتی، چه مزیتی در مسجد وجود دارد که اگر مرکز اعلامی در آن‌جا نباشد خسارت‌بار می‌شود؟
برای جواب از این سؤال، به امتیازات اعلام المسجدی اشاره می‌کنیم:
1. مسجد، خانه‌ای از خانه‌های خداوند در زمین است؛ چراکه در روایتی از معصوم× این‌گونه می‌خوانیم که خداوند فرمود: «اِنَّ بُيُوتِي فِي الْأَرْضِ اَلْمَسَاجِدُ»[1] ؛ خانه‌های من در روى زمين مسجدهايند.
البته اعلام المسجدی به‌خدای عزوجل ارتباط پیدا می‌کند و هر آن‌چه که با خداوند در ارتباط باشد از آفات و مفاسد در امان خواهد بود. لذا خود مسجد عاملی برای پیشگیری از فساد است؛ یعنی اگر هویت مسجد مد نظر قرار گرفته شود سبب صیانت از آفات و مفاسد خواهد شد، چون مرتبط با خداست؛ و نگاه و نظارت خدایی می‌تواند لحاظ باشد.
2. رسالت مسجد از یک‌جهت منحصر به رسانه‌ها نیست، بلکه بخش‌ها و مأموریت‌های گوناگونی در مسجد هست و هنگامی‌که می‌گوییم مسجد مرکز اعلام باشد؛ یعنی اعلام المسجدی می‌تواند گزارشگر و سخنگوی دیگر فعالیت‌های مسجدی باشد؛ بنابراین، اعلام المسجدی، خبررسانی فراگیر در همه‌ی بخش‌ها است.
3. اعلام المسجدی، نوعی دعوت به‌سوی خداوند متعال است. اگر مسجد مرکز اعلام باشد؛ یعنی در آن‌جا دعوت به‌خداوند انجام می‌پذیرد؛ و درحقیقت اعلام المسجدی، مردم را با شیوه‌ی اعلامی خودش به‌سوی خداوند دعوت می‌کند؛ هیچ‌گاه در مسجد به شیطان، تفرقه و حمایت از ظالم دعوت نمی‌کنند، بلکه به توحید، اسلام، جهاد و حمایت از مظلوم دعوت می‌کنند و همه آن‌ها نوعی دعوت به‌سوی خداوند است.
4. اعلام المسجدی از هرگونه اتهام تهمت، غیبت و افترا مبرا هست و این‌گونه نیست که برای حزب، دولت و یا فلان مؤسسه تبلیغ کند و خبرگزاری هیچ جای خاصی هم نیست، بلکه بر خبررسانی صحیح تمرکز دارد که ملتزم به ضوابط و قوانین اسلامی باشد؛ به‌تعبیری دیگر با آبروی مردم بازی نمی‌کند، زیرا در اعلام حزبی و جاهای دیگر با آبروی مردم بازی می‌کنند؛ اما اعلام المسجدی این‌گونه نیست.
5. اعلام المسجدی برای عموم مردم است و به گروه خاصی تعلق ندارد؛ یعنی غیر از مسجد، مخاطب خاص با رسانه خاص خود را دارد؛ اما اعلام مسجد برای عموم مردم است و کسانی‌که به‌مسجد بیایند می‌توانند از این فضا بهره ببرند؛ البته مرکز اعلامی در خارج از مسجد و با مدیریت مسجد نیز برای همگان است.
این نکته را توجه داشته باشید، وقتی‌که للجمیع می‌گوییم، آن نکته‌ی هویتی مسجد را باید ضمیمه کنیم که؛ للجمیع پس از فرض این است که همه‌ی مردم در مسجد حضور پیدا می‌کنند، چون -همان‌طور که قبلاً گفته شد- ازجمله هویت‌های مسجد، هویت حضور است؛ یعنی بعد فرض حضور الجميع في المسجد این امکان متصور است.
6. اعلام المسجدی، خبر را مستقیم و بدون واسطه به‌مردم می‌رساند تا تصرفی در آن نشود؛ چراکه خبررسانی مستقیم، زنده و بدون واسطه رساترین و بلیغ‌ترین نوع از خبررسانی است.
7. اعلام المسجدی، هیچ منفعت شخصی، حزبی و غیر این دو را ندارد، بلکه منافع آن شامل همه‌ی مردم می‌شود، همان‌گونه که مسجد برای همه است.
8. مسجد متولی و ناظر شرعی دارد؛ امام جماعت دارد و کاری‌که در مسجد انجام می‌شود مطابق احکام انجام می‌گیرد؛ یعنی اعلام المسجدی نیز در فعالیت‌های خود طبق ضوابط شرعی عمل می‌کند و از میان اقسام اعلام (واجب، حرام، مستحب، مکروه و مباح) اعلام حرام در مسجد تحقق پیدا نمی‌کند.
9. اعلام المسجدی یک خبرگزاری اخلاقی است. در مسجد تمدن‌ساز و تراز انقلاب اسلامی باید این‌گونه باشد. چون فضای مسجد اخلاقی است؛ پس اعلانش نیز باید اخلاقی باشد و با بیانی اخلاقی و جذاب، اعلان بشود.
10. اعلام المسجدی، خبررسانی دنیوی و اخروی است؛ یعنی هم برای زندگی دنیایی و هم برای آخرت انسان است؛ اما دیگر خبرگزاری‌ها تنها به‌دنبال اطلاع‌رسانی کارهای دنیایی خویش هستند.
«هذه الميرات العشرة لميزات اعلام المسجدي»؛ این‌ها امتیازات ده‌گانه برای اعلام مسجدی است که این امتیازات در سایر موارد کمتر مشاهده می‌شود؛ بنابراین «من امکانية المسجد جعله مرکزا جامعا للاعلام» این از امکانیات و ظرفیت مسجد است و امروزه هم در جامعه‌ای که به‌سوی تمدن اسلامی حرکت می‌کند؛ این نیاز فراوان احساس می‌شود.
فقه‌المسجد (مسجد طراز انقلاب اسلامي)
الدرس الواحد والعشرون: (22/08/1401 – 18 ربيع الثاني 1444)
الباب الثاني: امکانيات المسجد (دورة في الاعلام)
قد بينا أربع جوانب من جوانب الاعلام المسجدي الذي کان على عهد رسول الله موجودا؛ وأما الباقي:
الجانب الخامس: الاعلام العسكري
من الواضح أن رسول الله’ وأمير المومنين وألائمة^ جسب ظروفهم السياسية وطيلة قيادتهم على المجتمع كانوا يشجعون الناس للجهاد في المسجد وكانوا يبتدئون بخروج المجاهدين من المساجد لأجل مشاركة في الجهاد.
ويا لتالي اذا يحتاج المجتمع الى اعلان وتحذير بالنسبة الى العدو فكان يبلغه في المسجد لأجل حضور المجتمع فيه.
نعم ان الحرب ليست مما يحث عليها الاسلام بذاته، بل الاسلام يحث على الدفاع مقابل هجوم العدو.
وفي حال الدفاع عن كيان الاسلام والمسلمين لابد من دعوة المسلمين للمشاركة في الدفاع والجهاد ، ولا شك في أن الدعوة تحتاج الى الاعلان العام كي يتعرف الناس ما يجب عليهم حتي ينفذوا واجبهم.
فأين كان رسول الله’ يدعوا المسلمين للدفاع والجهاد؟ فهل كان آنذاك مركزا غير المسجد؟ لا.
بناء على ذلك كانت المساجد علي عهد رسول الله| وبعده مراكز الاعلام والدعوة الى الجهاد والدفاع.
وأما اليوم الذي نعيشه الآن فحاجتنا للاعلام أكثر فاكثر، خصوصا بالنسبة الى توسعة مراكز الاعلام واهتمام أصحابها لنشر الأخبار الكاذبة علي مستوى يمكن القول بأن اليوم صار المجتمع ميدانا للحرب الاعلامي والحرب بين المراكز الاعلامية الصادقة والكاذبة!
فلابد من الاهتمام بالمشاركة في للجهاد في ميدان الاعلام باحياء المراكز الأصيلة والاستفادة من المساجد لنشر الأخبار الصحيحة والوقوف في وجه الاعلاميين الذين يحاربون الاسلام بنشر الاخبار الكاذبة!
فالمسجد لابد من الأخذ بدوره في الاعلام وتاثيره في مقابلة غزو العدو.
بناء على ذلك أن من يتأمل في هوية المسجد وأدواره التاريخي يجد أنه من أبرز مصاديق وأفضل مراكز الاعلامي الاسلامي الجهادي.
فمركز الاعلام المسجدي يكتسب أهمية وافرة من مكانة المسجد في الإسلام، لأن المسجد يمثل المؤسسة الكبرى للاعلام في المجتمع الإسلامي.
ميزات الاعلام المسجدي:
1. بما أن المسجد بيت من بيوت الله وطبعا اعلامه يرتبط به عزوجل ويبقي سليما من الآفات والمفاسد.
2. أن المسجد لاتنحصر مهمته في الاعلام في جانب واحد، بل مهمته بمثابة رسائل عديدة للمسجد وتنطق بها الراسالة الاعلامية للمسجد.
فالاعلام المسجدي يعتبر الاعلام الجامع في الجوانب المختلفة.
3. الاعلام المسجدي يعتبر من أشكال الدعوة إلى الله تعالى.
يعني أن الاعلام في المسجد في الحقيقة يدعوا الناس الى الله تعالى.
4. الاعلام المسجدي بريء من الاتهام والغيبة والافتراء، بل يركز على الاعلام الصحيح المتلزم بالضوابط والقوانين الاسلامية. يعني لا يلعب بأعراض الناسز
5. الاعلام المسجدي اعلام للجميع الناس، لأن الحضور في المسجد عام وشامل للحميع.
6. الاعلام المسجدي اعلام مباشر ومن دون واسطة. فهو أبلغ.
7. الاعلام المسجدي ليس له منافع شخصية وحزبية وغيرهما، بل أن منافعه تشمل الجميع كما أن المسجد للجميع.
8. الاعلام المسجدي يراعى في فعالياته الضوابط الشرعية الفقهية.
9. الاعلام المسجدي اعلام اخلاقي.
10. الاعلام المسجدي اعلام دنيوي وأخروي.
يعني كل ما يعلن في المسجد شامل للاعلانات الاخبار المرتبطة بالدنيا والأاخرة في حين أن ساير المراكز مهمتها الدنيا.
