درس خارج فقه استاد سید محمد واعظ‌موسوی

موضوع: كتاب الحج/واجبات منى /القول فی الواجبات منی، هی ثلاثة...

القول في واجبات مِنى:‌

وهي ثلاثة

الأوّل: رمي جمرة العقبة بالحصى‌؛ والمعتبر صدق عنوانها، فلايصحّ بالرمل ولابالحجارة ولابالخزف ونحوها. ويشترط فيها أن تكون من الحرم، فلا تُجزي من خارجه، وأن تكون بِكراً لم يُرمَ بها ولو في السنين السابقة، وأن تكون مباحة، فلايجوز بالمغصوب، ولابما حازها غيره بغير إذنه. ويستحبّ أن تكون من المشعر[1] .

قبل از پرداختن به فروع مذکور در مسئله لازم است اجمالا با سرزمین "منا" آشنا شویم.

این سرزمین پس از گذشتن از ئادی محسّر آغاز می شود، ابعاد تقریبی آن، حدود سه و نیم کیلومتر طول و حدود پانصد متر عرض است و میان دو کوه ممتد قرار دارد و انتهای آن مکه ختم می شود، حدود منا اکنون با تابلوهائی مشخص شده و از طرف مکه، جمره عقبه، حدّ منا به حساب می آید، حجاج در روز دهم تا دوازدهم (و برخی تا روز سیزدهم) در آن می مانند.

گفته اند کلمه "منا" برگرفته از این فرمایش حضرت امام رضا علیه السلام است که جبرئیل به حضرت ابراهیم علیه السلام گفت: تمن على ربك ما شئت[2] (هر چند از خداوند می خواهی آرزو کن) حضرت ابراهیم علیه السلام از خداوند خواست به جای ذبح فرزندش، قوچی را بفرستد تا به عنوان فدیه اسماعیل، آن را ذبح کند و خداوند آرزوی او را برآورده کرد.

و نیز در وجه تسمیه گفته اند: سمیت به لما یُمنی بها من الدعاء ( علل الشرائع ج2ص214)، و نیز از ابن عباس نقل شده است که وقتی حضرت جبرئیل در صدد جدا شدن از حضرت آدم علیه السلام بر آمد به او گفت: تمنَّ. قال: أتمنى الجنة فسميتمني لأمنية آدم علیه السلام[3] .

در روز عید قربان (دهم ذی حجه) مناسک سه گانه به ترتیب در سرزمین "منا" انجام داده می شود: 1: رمی جمره عقبه 2: ذبح 3: حلق

لفظ "جمره عقبه" از دو لفظ ترکیب شده که هرکدام را به اختصار توضیح می دهیم.

برای لفظ " جمره " چهار معنا از کتابهای لغت استفاده می شود:

الاجتماع، أو اجتمتع القبیله الواحدة

الجمار الصغار

قطع ملتهبة من النار

الجمرة من الجمار بمعنی الابیعاد بسرعة، لانّ آدم علیه السلام حین وجد إبلیس من ذلک المکان رماه بالحصی فابتعد الشیطان بسرعة.

اما اینکه لفظ "جمره" اسم برای جمرات سه گانه قرار داده شده، به یکی از دو جهت است:

    1. لانها تُرمی بالجمار، از باب تسمیۀ محل به اسم حالّ (سنگها) یعنی از باب اینکه سنگها به آنجا انداخته می شود جمره می گویند.

    2. لانها مجمع الحصی التی تُرمی بها، یعنی از باب اینکه محلّ اجتماع جمار است جمره نامیده می‌شود.

لفظ " العقبه " همانگونه که طریحی فرموده است: بالتحريك مر قى صعب من الجبال، يجمع على عقاب كرقبة ورقاب[4] به معنای گردنه است.