درس خارج فقه استاد سید محمد واعظ‌موسوی

موضوع: كتاب الحج/واجبات منى /المسألة السادسة

المسألة السادسة: من كان معذوراً في الرمي يوم العيد جاز له الرمي في الليل.[1]

این مسئله (رمی در شب) با مسئله قبلی (نیابت در رمی به جهت عجزی که در مثل مریض و صبّی و مغمی‌علیه وجود دارد) تفاوت جوهری دارد؛ زیرا این مسئله در رابطه با کسی است که از قدرت لازم برای رمی در روز برخوردار است ولی جهت وجود مانع از رمی در روز مثل ترس از دشمن، چوپان، بانوان و... اجازه داده شده اند که رمی را در شب انجام دهند.

مسئله ترخیص رمی شبانه برای معذورین، مورد اتفاق فریقین است و از نصوص و اطلاق روایات استفاده می شود که حتی با تمکن از استنابه در روز نیز رمی در شب جائز نیز رمی در شب جادز است و وجه آن این است که نیابت در عبادت از طرف مکلف حی بر خلاف قاعده است و جزء در موارد نص تجویز نمی شود.

محقق در شرائع فرموده است: و لا يجوز أن يرمي ليلا إلا لعذر كالخائف و المريض و الرعاة و العبيد.[2]

صاحب جواهر ره پس از نقل همین فرمایش محقق ره فرموده است: بلا خلاف أجده فيه[3] .

مستند چنین حکمی روایات فراوانی است که در این رابطه وارد شده و فقط به برخی از آنها اشاره می کنیم:

    1. صحیحه عبد الله ابن سنان از امام صادق علیه السلام

محمد بن الحسن باسناده عن الحسين بن سعيد، عن صفوان بن يحيى، عن عبد الله بن سنان، عن أبي عبد الله عليه السلام قال: لا بأس بأن يرمى الخائف بالليل ويضحى ويفيض بالليل.[4]

    2. موثقه سماعة بن مهران از امام صادق علیه السلام

وباسناده عن سعد، عن أبي جعفر، عن العباس بن معروف، عن علي بن مهزيار، عن الحسين بن سعيد، عن زرعة، عن سماعة بن مهران، عن أبي عبد الله عليه السلام قال: رخص للعبد والخائف والراعي في الرمي ليلا.[5]

سماعة بن مهران ابن عبدالرحمن الحضرمی، هر چند توثیق شده و از علمای اعلام به حساب می آید و کتابهای مشهوری دارد که جماعت زیادی از آن، حدیث نقل می کنند ولی مع الاسف واقفی است.

    3. صحیحه زراره و محمد ابن مسلم از امام صادق علیه السلام

محمد بن يعقوب، عن علي بن إبراهيم، عن أبيه، عن ابن أبي عمير، عن جميل، عن زرارة ومحمد بن مسلم، عن أبي عبد الله عليه السلام أنه قال في الخائف لا بأس بأن يرمي الجمار بالليل ويضحى بالليل ويفيض بالليل.[6]

    4. روایة ابی بصیر از امام صادق علیه السلام

محمد بن علي بن الحسين بإسناده عن وهب بن حفص، عن أبي بصير قال: سألت أبا عبد الله عليه السلام عن الذي ينبغي له أن يرمي بليل من هو؟ قال: الحاطبة، والمملوك الذي لا يملك من أمره شيئا، والخائف والمدين والمريض الذي لا يستطيع أن يرمى يحمل إلى الجمار، فان قدر على أن يرمي وإلا فارم عنه وهو حاضر.[7]

و نیز روایات دیگری که مرحوم شیخ حر عاملی ره (صاحب وسائل) در این باب نقل کرده است.

دو مطلب را از اطلاق این روایات می توان استفاده کرد:

    1. در جواز رمی شبانه برای معذورینی که ذکر شده بین شب قبل و شب بعد تفاوتی وجود ندارد همانگونه که صاحب جواهر ره نیز به پیروی از کاشف اللثام چنین قولی را اختیار نموده است (الجواهر الکلام ج19ص134).

    2. نسبت به گروههای یاد شده در روایات (الحاطبه، المملوک، الخائف، المدین و...) بین صورت تمکن و عدم تمکن تفاوتی وجود ندارد. بنابراین هر کدام از معذورین مثلا در شب دوازدهم می توانند دو رمی انجام دهند (یکبار برای روز قبل – یکبار برای روز بعد).