درس خارج فقه استاد سید محمد واعظ‌موسوی

موضوع: كتاب الحج/واجبات منى /فرع دوم از دومین واجب منی (هدی)

فرع دوم: ويجب أن يكون إحدى النعم الثلاث: الإبل والبقر والغنم، والجاموس بقر، ولايجوز سائر الحيوانات. والأفضل الإبل ثمّ البقر.

قربانی یکی از چهارپایان سه گانه (شتر، گاو، گوسفند) است و گاومیش در اینجا به حکم گاو است و قربانی دیگر حیوانات پذیرفته نیست، این فرع از کلمات اصحاب و روایات وارده استفاده می شود.

محقق ره در "شرائع" فرموده است: و يجب أن يكون من النعم الإبل أو البقر أو الغنم.[1]

صاحب جواهر ره بعد از عبارت فوق محقق ره فرموده است: بلا خلاف اجده بل الاجماع بقسمیه علیه.

و علامه ره در "منتهی" فرموده است: يجب أن يكون الهدي من بهيمة الأنعام: الإبل و البقر و الغنم‌. و لا نعلم فيه خلافا.[2]

ادله ای که بر این فرع می توان مورد استدلال قرار داد:

    1. آیه شریفه: ﴿وَيَذْكُرُوا اسْمَ اللَّهِ فِي أَيَّامٍ مَّعْلُومَاتٍ عَلَى مَا رَزَقَهُم مِّن بَهِيمَةِ الْأَنْعَامِ فَكُلُوا مِنْهَا وَأَطْعِمُوا الْبَائِسَ الْفَقِيرَ[3] ﴾.

اضافه لفظ "بهیمة" به لفظ "الانعام" اضافه بیانیه است، لفظ بهیمة شامل همه چهار پایان خشکی و دریائی می شود و لفظ "انعام" که پس از آن وارد شده نقش تفسیری دارد تا معلوم شود که مراد از بهیمة عبارت از شتر و گام و گوسفند است.

ابن منظور در لسان العرب می گوید: وَقَالَ ابْنُ الأَعرابي: النِّعَمُ الإِبل خَاصَّةً، والأَنعام الإِبل وَالْبَقَرِ وَالْغَنَمِ.[4]

وَالْعَرَبُ إِذَا أَفردت النَّعَم لَمْ يُرِيدُوا بِهَا إِلَّا الإِبل، فَإِذَا قَالُوا الأَنْعَام أَرادوا بِهَا الإِبل وَالْبَقَرِ وَالْغَنَمِ[5] ،

    2. صحیحه زراره از امام باقر علیه السلام

وعنه، عن موسى بن القاسم، عن صفوان بن يحيى، عن حماد بن عيسى، وابن أبي عمير، عن عمر بن أذينة، عن زرارة بن أعين، عن أبي جعفر عليه السلام في المتمتع قال: وعليه الهدي، قلت: وما الهدي؟ فقال: أفضله بدنة، وأوسطه بقرة وآخره شاة.[6]

ظهور روایت در عدم إجزاء حیوانی است که از گوسفن کوچکتر باشد مانند مرغ و کبوتر و نظائر آنها از پرندگان.

    3. صحیحه ابی عبیده از امام صادق علیه السلام

محمد بن يعقوب، عن عدة من أصحابنا، عن سهل بن زياد وأحمد بن محمد، جميعا عن ابن محبوب، عن ابن رئاب، عن أبي عبيدة، عن أبي عبد الله عليه السلام في قول الله تعالى: " فمن تمتع بالعمرة إلى الحج فما استيسر من الهدي " قال: شاة.[7]

از این روایت استفاده می شود که کمتر از گوسفند کفایت نمی کند.

    4. صحیحه معاویة بن عمار از امام صادق علیه السلام

وعن علي بن إبراهيم، عن أبيه، عن ابن أبي عمير، وعن محمد بن إسماعيل عن الفضل بن شاذان، عن صفوان بن يحيى، وابن أبي عمير، عن معاوية بن عمار، عن أبي عبد الله عليه السلام قال: يجزي في المتعة شاة.[8]

ظاهر این روایت نیز این است که در آخرین مرتبه، گوسفند است و کمتر از آن مجزی نیست.

همانگونه که در متن تحریرالوسیلة آمده و در عبارت برخی از فقهاء نیز وارد شده گاومیش از جنس گاو است، این مطلب علاوه بر اینکه روشن است از روایت ابن الریان بن الصلت نیز استفاده می شود.

وعنه، عن عبد الله بن جعفر الحميري، عن علي بن الريان بن الصلت، عن أبي الحسن الثالث عليه السلام قال: كتبت إليه أسأله عن الجاموس عن كم يجزي في الضحية؟ فجاء الجواب إن كان ذكرا فعن واحد، وإن كان أنثى فعن سبعة.[9]