درس خارج فقه استاد سید محمد واعظ‌موسوی

موضوع: كتاب الحج/واجبات منى /عدم اجزای قربانی، مورد دوم (مرضوض الخصیتین)

مرضوض الخصیتین

"رضّ" به معنای کوبیدن است و "رضّ الخصیتین" به منظور چاق شدن حیوان صورت می گیرد.

از کلمات تعدادی از قدماء استفاده می شود که قربانی کردن چنین حیوانی مجزی است کما اینکه شیخ ره در کتاب "نهایة" و "مبسوط" می فرماید: ولا يجوز الهدي إذا كان خصيا، ولا التضحية به أيضا. فإن كان موجؤا لم يكن به بأس. وهو أفضل من الشاة[1] .

و لا يجوز الهدى إذا كان خصيا و لا التضحية به. فإن كان موجوء لم يكن به بأس و هو أفضل من الشاة[2] .

ابن ادریس ره می فرماید: و لا يجوز الهدي، إذا كان خصيا، و لا التضحية به، فإن كان موجوء، لم يكن به بأس، و هو أفضل من الشاة[3] .

علامه ره در تذکره می فرماید: ويكره الموجوء ـ وهو مرضوض الخصيتين ـ لما روي أنّ النبي صل الله علیه و آله و سلم ضحّى بكبشين أملحين موجوءين[4] .

البته ضعف دلیل ایشان ره روشن است؛ چون عدم شرطیت چیزی در اُضحیه دلیل بر عدم شرطیت آن در هدی نمی شود.

توجه: بین خصّی و مرضوض تفاوت وجود دارد؛ چرا که در خصّی، خصیتین بیرون آورده شده و حیوان فاقد آنهاست به خلاف مرضوض. بنابراین اگر کوبیدن خصیتین را نقص عضو به حساب آوریم.

مشمول صحیحه علی بن جعفر خواهد شد، محمد بن علي بن الحسين باسناده عن علي بن جعفر أنه سأل أخاه موسى ابن جعفر عليهما السلام عن الرجل يشتري الأضحية عوراء فلا يعلم إلا بعد شرائها، هل تجزي عنه؟ قال: نعم إلا أن يكون هديا واجبا فإنه لا يجوز أن يكون ناقصا.[5] و گرنه مشمول اطلاقات و عمومات بوده و مجزی خواهد بود، بلکه آنچه از روایت صدوق از امام رضا علیه السلام ظاهر می شود عدم نقصان در حیوان موجوء است. وفي (عيون الأخبار) بإسناده عن الفضل بن شاذان عن الرضا عليه السلام في كتابه إلى المأمون قال: ولا يجوز أن يضحى بالخصي لأنه ناقص ويجوز الموجأ.[6]

البته ادله ای که بر مجزی بودن "موجوء" در اُضحیه دلالت می کند دلیل بر إجزاء آ« در هدی نخواهد بود؛ زیرا ملازمه بین هدی و اُضحیه نیست.

صحیحه معاویة ابن عمار که به سه صورت، (به نقل کلینی ره – به نقل شیخ ره – به نقل عیاشی)، وارد شده، بر مجزی بودن "موجوء" دلالت می کند و به نظر می رسد که با وجود اختلاف در متون این سه نقل از حیث نقیصه و زیاده، یک روایت است.

به نقل کلینی ره: محمد بن يعقوب، عن علي بن إبراهيم، عن أبيه، عن ابن أبي عمير، عن معاوية بن عمار (في حديث) قال: قال أبو عبد الله عليه السلام: اشتر فحلا سمينا للمتعة، فإن لم تجد فموجوءا، فإن لم تجد فمن فحولة المعز، فإن لم تجد فنعجة، فإن لم تجد فما استيسر من الهدي الحديث.[7]

به نقل از شیخ ره: محمد بن الحسن بإسناده عن موسى بن القاسم، عن إبراهيم، عن معاوية، عن أبي عبد الله عليه السلام قال: ثم اشتر هديك إن كان من البدن أو من البقر وإلا فاجعله كبشا سمينا فحلا فإن لم تجد كبشا فحلا فموجأ من الضأن، فإن لم تجد فتيسا، فإن لم تجد فما تيسر عليك وعظم شعائر الله.[8]

محمد بن يعقوب، عن علي بن إبراهيم، عن أبيه، عن ابن أبي عمير، وعن محمد بن إسماعيل، عن الفضل بن شاذان، عن ابن أبي عمير، وصفوان بن يحيى، عن معاوية بن عمار، قال: قال أبو عبد الله عليه السلام: إذا رميت الجمرة فاشتر هديك إن كان من البدن أو البقر، والا فاجعله كبشا سمينا فحلا، فإن لم تجد فموجوء من الضأن فإن لم تجد فتيسا فحلا، فإن لم تجد فما تيسر عليك، وعظم شعائر الله عز وجل فان رسول الله صلى الله عليه وآله ذبح عن أمهات المؤمنين بقرة بقرة ونحر بدنة.[9]

به نقل از عیاشی: وعن معاوية بن عمار، عن أبي عبد الله عليه السلام في قوله تعالى:﴿فمن تمتع بالعمرة إلى الحج فما استيسر من الهدي﴾ قال: ليكن كبشا سمينا، فإن لم يجد فعجلا من البقر والكبش أفضل، فإن لم يجد فموجوء من الضأن وإلا ما استيسر من الهدي شاة. أقول: ويأتي ما يدل على ذلك.[10]

حاصل این روایت یا روایات، کجزی بودن "موجوء" در هدی حج تمته است، البته "موجوء" در روایت اول بر "فحولة المعز" مقدم شده و در روایت دوم "فموجأ من الضأن" بر "تيس" مقدم شده و در ورایت سوم بر " شاة" مقدم شده است ولی ظاهرا چنین ترتیبی به نجو استحباب است همانگونه که از لحن روایات نیز آشکار می شود و به همین خاطر است که در تعبیرات فقهاء اثری از ترتیب نیست.

برای قول به إجزاء "مرضوض" می توان به روایت ابو بصیر از امام صادق علیه السلام نیز استدلال نمود که اطلاقش شامل هر دو نوع قربانی (هدی – اُضحیه) می شود فلذا ظاهر روایت، کفایت "مرضوض" و تقدم آن بر "نعجة" است.

محمد بن يعقوب، عن محمد بن يحيى، عن أحمد بن محمد، عن علي بن الحكم عن علي بن أبي حمزة، عن أبي بصير قال: سألت أبا عبد الله عليه السلام عن النعجة أحب إليك أم الماعز؟ قال: إن كان الماعز ذكرا فهو أحب إلي، وإن كان الماعز أنثى فالنعجة أحب إلي " إلى أن قال: " قلت في " فاظ " الخصي أحب إليك أم النعجة؟ قال: المرضوض أحب إلي من النعجة وإن كان خصيا فالنعجة. أقول: وتقدم ما يدل على ذلك [11] .

نتیجه: با وجود این روایتها و روایات دیگر وجهی برای قول به منع نیست و اگر احتیاطا روایتی ظهور در منع داشته باشد (مانند روایتی که صدوق در خصال با سند خودش از أعمش از امام صادق علیه السلام نقل نموده که این فراز در آن حدیث مفصل وارد شده). ...ولا يجزي في النسك الخصي لأنه ناقص ويجوز الموجوء إذا لم يوجد غيره....[12] ، در مقابل این روایات، مقاومت نمی کند.

نتیجه: به نظر می رسد که "موجوء = مرضوض الخصیة" مجزی است و وجهی برای احتیاط وجوبی عدم إجزاء وجود ندارد.