درس خارج فقه استاد سید محمد واعظ‌موسوی

موضوع: كتاب الحج/واجبات منى /الخامس: حکم لاغری هدی...

الخامس: أن لايكون مهزولًا، ويكفي وجود الشحم على‌ ظهره، والأحوط أن لايكون مهزولًا عرفاً.[1]

در این مسئله یک حکم و نیز تفسیری برای یک موضوع بیان شده است، حکم عبارتست از عدم احزاء مهزول (مانعیت هزال) و با توجه به اینکه حدّ ویط بین سمین (چاق) و هزال (لاغر) وجود دارد همانگونه که لاغری مانع از اجزاء است، چاقی، مستحب است، این حکم مورد اتفاق است.

شیخ ره می فرماید: وقد بينا أنه ينبغي أن يكون الهدي سمينا، ولا يجزئ إذا كان مهزولا.[2]

علامه ره می فرماید: المهزولة - وهي التي ليس على كليتها شئ من الشحم - لا تجزئ، لأنه قد منع من العرجاء لأجل الهزال فالمهزولة أولى بالمنع.[3] قریب به همین عبارت را علامع ره در کتاب منتهی المطلب (ج11ص194 ) نیز فرموده است.

صاحب جواهر ره پس از عبارت محقق ره در شرائع که فرموده است: " ولا یجزی المهزولة " می فرماید: بلا خلاف أجده[4]

دلیل بر این حکم علاوه بر تعلیلی که علامه ره فرمود که منع از عرجاء به خاطر این است که سبب لاغری می شود، روایاتی است کع در ذیل مرور می کنیم:

    1. روایت سکونی که به دو طریق نقل شده و هر دو مشتمل بر لفظ " عجفاء " به معنای " مهزوله " است.

وعنه، عن بنان بن محمد، عن أبيه، عن ابن المغيرة، عن السكوني، عن جعفر، عن أبيه، عن آبائه عليهم السلام قال: قال رسول الله صلى الله عليه وآله: لا يضحى بالعرجاء بين عرجها، ولا بالعوراء بين عورها، ولا بالعجفاء ولا بالخرفاء " بالخرقاء بالحرياء خ " ولا بالجذعاء ولا بالعضباء، العضباء مكسورة القرن، والجذعاء المقطوعة الأذن.[5]

این حدیث هر چند در مورد اضحیه وارد شده ولی در هدی واجب نیز در مورد استناد قرار می گیرد؛ زیرا اشتراط چیزی در مندوب دلیل بر اشتراط آن در واجب است.

محمد بن يعقوب، عن علي بن إبراهيم، عن أبيه، عن النوفلي، عن السكوني عن جعفر، عن أبيه، عن آبائه عليهم السلام قال: قال النبي صلى الله عليه وآله: لا يضحى بالعرجاء بين عرجها، ولا بالعجفاء ولا بالجرباء ولا بالخرقاء ولا بالجذعاء ولا بالعضباء.[6]

    2. روایت دیگر سکونی

وعن علي بن إبراهيم، عن أبيه، عن النوفلي، عن السكوني، عن جعفر، عن آبائه عليهم السلام قال: قال رسول الله صلى الله عليه وآله: صدقة رغيف خير من نسك مهزولة.[7]

وجه استدلال به حدیث: عدم ترتب ثواب بر قربانی لاغر، به نحوی که ثوابش از یک قرص نان کمتر کاشف از عدم اجزاء آن است وگرنه ثوابش این قدر کم نمی شود.

    3. روایت منصور از امام صادق علیه السلام

وباسناده عن موسى بن القاسم، عن سيف عن " بن خ ل " منصور، عن أبي عبد الله عليه السلام قال: وإن اشترى الرجل هديا وهو يرى أنه سمين أجزأ عنه وإن لم يجده سمينا، ومن اشترى هديا وهو يرى أنه مهزول فوجده سمينا أجزأ عنه، وإن اشتراه وهو يعلم أنه مهزول لم يجز عنه.[8]

مورد این روایت، هدی است و به نظر می رسد که چون همه افراد در سلسله سند توثیق خاص دارند و صحیحه است.

    4. صحیح محمد بن مسلم از احدهما علیهم السلام

محمد بن الحسن بإسناده عن الحسين بن سعيد، عن صفوان بن يحيى، وفضالة، عن العلاء، عن محمد بن مسلم، عن أحدهما (في حديث) قال وإن اشترى أضحية وهو ينوى أنها سمينة فخرجت مهزولة أجزأت عنه، وإن نواها مهزولة فخرجت سمينة أجزأت عنه، وإن نواها مهزولة فخرجت مهزولة لم يجز عنه.[9]

مورد این روایت، اضیحه است.

اما تفسیر موضوع (هزال): در مورد معنای لفظ "هزال" دو وجه وجود دارد:

چربی بر روی یکی از دو کلیه یا هر دو کلیه نداشته باشد، این معنا را از تفسیر شیخ ره در نهایه و قاضی ابن براج در مهذب استفاده می کنیم.

شیخ ره می فرماید: وحد الهزال الذي لا يجزئ في الهدي أن لا يكون على كليتيه شئ من الشحم.[10]

ابن براج می فرماید: وحد الهزال الذي لا يجوز معه ذلك هو ان لا يكون على كليتيه شحم[11] .

در این تفسیر از خبر فضل پیروی کرده اند. وبإسناده عن محمد بن عيسى، عن ياسين الضرير، عن حريز، عن الفضل قال: حججت بأهلي سنة فعزت الأضاحي، فانطلقت فاشتريت شاتين بغلا فلما ألقيت أهابيهما ندمت ندامة شديدة لما رأيت بهما من الهزال، فأتيته فأخبرته بذلك، فقال: إن كان على كليتيهما شئ من الشحم أجزأت.[12]

البته در طریق این حدیث شخصی به نام " یاسین الضریر " قرار گرفته که مورد وثوق نیست و اگر گفته شود که در تشخیص حدّ هزال رجوع می شود بهتر است و به همین خاطر است که حضرت امام خمینی ره در متن تحریر الوسیله رجوع به عرف در تشخیص لاغر از غیر لاغر را مطرح فرمودند.