درس خارج فقه استاد سید محمد واعظ‌موسوی

موضوع: كتاب الحج/واجبات منى /قول اول (تعین روز عید برای ذبح و عدم جواز تاخیر مگر در صورت عذر)

قول اول (تعین روز عید برای ذبح و عدم جواز تاخیر مگر در صورت عذر):

اموری که بر این قول دلالت می کند عبارتند از:

    1. تاسی به حضرت رسول اکرم (صل الله علیه و آله وسلم) زیرا روایات متعدد در مقام حکایت حج آن حضرت و انجام نحر در روز عید وارد شده است.

اشکال بر این استناد این است که: مجرد عمل معصوم (علیه السلام) و نیز رسول اکرم (صل الله علیه و آله وسلم) بر تعیّن دلالت ندارد بلکه اعم از واجب و مستحب است.

در پاسخ این اشکال می گوئیم: بر فرض که اعمّیت عمل از واجب و مشتحب را بپذیریم ولی در ما نحن فیه آن را قبول ندارم؛ زیرا رسول اکرم (صل الله علیه و آله وسلم) در سفر حجةالوداع در صدد تعلیم مناسک حج بود فلذا عملشان حجّت بوده و بدون دلیل تجاوز از آن جائز نیست.

محدث بحرانی ره نیز به همین مطلب اشاره کرده و فرموده است: إن العبادات لما كانت توقيفية فيجب الوقوف فيها على ما بينه صاحب الشريعة و رسمه بقول أو فعل، و الذي ثبت عنه هو النحر في هذا اليوم، فلا تبرأ الذمة و يحصل الخروج عن العهدة إلا بمتابعته فيه.[1]

نتیجه: اگر دلیلی بر وسعت وقت دلالت نکند تاسی، دلیل بر تعین روز عید برای ذبح خواهد بود.

    2. وجوب توکیل برای ذلح در روز عید:

برای کسی که به جهت خروج از منا و رفتن به مکه در منا حضور ندارد و متمکن از ذبح مباشری نیست واجب است برای انجام آن در روز عید وکیل بگیرد و معلوم است که اگر تاخیر ذبح از روز عید جائز بود در صورت امکان بازگشت به منا و انجام ذبح، وجهی برای وجوب توکیل وجود نداشت، روایاتی بر این وجوب توکیل دلالت می کنند که عبارتند از:

الف: خبر علی بن ابی حمزه از احدهما علیه السلام:

وعنهم، عن سهل بن زياد، عن أحمد بن محمد، عن علي بن أبي حمزة، عن أحدهما عليهما السلام قال: أي امرأة أو رجل خائف أفاض من المشعر الحرام ليلا فلا بأس فليرم الجمرة ثم ليمض وليأمر من يذبح عنه، وتقصر المرأة ويحلق الرجل ثم ليطف بالبيت وبالصفا والمروة. ثم يرجع إلى منى، فان أتى منى ولم يذبح عنه فلا باس ان يذبح هو، وليحمل الشعر إذا حلق بمكة إلى منى، وإنشاء قصر إن كان قد حج قبل ذلك.[2]

ب: خبر ابی نصر از امام صادق علیه السلام:

وعن علي بن إبراهيم، عن أبيه، عن ابن أبي عمير، عن حفص بن البختري وغيره، عن أبي بصير، عن أبي عبد الله عليه السلام قال: رخص رسول الله صلى الله عليه وآله للنساء والضعفاء أن يفيضوا من جمع بلبل، وأن يرموا الجمرة بليل، فإذا أرادوا أن يزوروا البيت وكلوا من يذبح عنهن " عنهم خ ل ".[3]

ج: صحیحه ابی بصیر از امام صادق علیه السلام:

محمد بن علي بن الحسين بإسناده عن ابن مسكان، عن أبي بصير قال: سمعت أبا عبد الله عليه السلام يقول: لا بأس بأن يقدم النساء إذا زال الليل فيفضن عند المشعر الحرام في ساعة، ثم ينطلق بهن إلى منى فيرمين الجمرة، ثم يصبرن ساعة، ثم يقصرن وينطلقن إلى مكة فيطفن إلا أن يكن يردن أن يذبح عنهن فإنهن يوكلن من يذبح عنهن.[4]

به نظر می رسد که استدلال به این روایات جای تامل است؛ زیرا محتمل است که امر به توکیل صرفاً به جهت تعیّن ورز عید برای ذبح نباشد بلکه برای حفظ ترتیب بین اعمال مکه باشد، برای اینکه صحت اعمال مکه (طواف بیت وسعی) مشروط به ترتّب بر ذبح و حلق است و اگر قصدش به تاخیر انداختن اعمال مکه باشد تاخیر ذبح از روز عید نیز جائیز خواهد بود.