درس خارج فقه استاد سید محمد واعظ‌موسوی

موضوع: كتاب الحج/واجبات منى /دلیل دوم بر وجوب اکل از گوشت قربانی: سیره پیامبر اکرم(صل الله علیه و آله و سلم)

دلیل دوم بر وجوب اکل از گوشت قربانی: سیره پیامبر اکرم(صل الله علیه و آله و سلم)

معاویة بن عمار، روایتی که در توصیف کیفیت حج پیامبر اکرم(صل الله علیه و آله و سلم) از امام صادق علیه السلام نقل کرده است:

... فنحر رسول الله صلى الله عليه وآله وسلم ستا وستين، ونحر علي عليه السلام أربعا وثلاثين بدنة، وأمر رسول الله صلى الله عليه وآله أن يؤخذ من كل بدنة منها حذوة (جذوة) من لحم، ثم تطرح في مرقه، " برمة " (دیگ سنگی) ثم تطبخ فأكل رسول الله صلى الله عليه وآله منها وعلي عليه السلام وحسيا من مرقها...[1] (از آب گوشتش سرکشیده و نوشیدند)

نظیر همین مطلب در روایات نیز نقل شده است، مثل:

    • صحیحه حماد بن عیسی و جمیل بن دراج و جماعتی از راویان شیعه از امام باقر و امام صادق علیهماالسلام

وعنه، عن صفوان وابن أبي عمير وجميل بن دراج وحماد بن عيسى وجماعة ممن روينا عنه من أصحابنا، عن أبي جعفر وأبي عبد الله عليهما السلام أنهما قالا: إن رسول الله صلى الله عليه وآله أمر أن يؤخذ من كل بدنة بضعة، فأمر بها رسول الله صلى الله عليه وآله فطبخت فأكل هو وعلي وحسوا من المرق، وقد كان النبي صلى الله عليه وآله أشركه في هديه أقول: وتقدم رواية هذا المعنى في كيفية الحج.[2]

    • صحیحه معاویة بن عمار از امام صادق علیه السلام (که ظاهرا تقطیع همان روایت اول است)

محمد بن يعقوب، عن علي بن إبراهيم، عن أبيه، عن ابن أبي عمير، وعن محمد بن إسماعيل، عن الفضل بن شاذان، عن ابن أبي عمير، وصفوان بن يحيى، عن معاوية بن عمار، عن أبي عبد الله عليه السلام قال: أمر رسول الله صلى الله عليه وآله حين ينحر ان يؤخذ من كل بدنة جذوة من لحمها ثم تطرح في برمة، ثم تطبخ فأكل رسول الله صلى الله عليه وآله وعلي عليه السلام منها وحسيا من مرقها.[3]

اشکالی که بر استدلال به این روایت وارد است: در این روایات، عمل پیامبر صل الله علیه و آله و سلم نقل شده که لسان ندارد و دارای لفظ نیست و روشن است که عمل معصوم، اعم از وجوب و استحباب است.

دلیل سوم بر وجوب اکل از گوشت قربانی: روایات وارده از ائمه علیهم السلام

    1. موثقه شعیب العقرقوفی

وعن محمد بن يحيى، عن أحمد بن محمد، عن ابن فضال، عن يونس بن يعقوب، عن شعيب العقرقوفي قال: قلت لأبي عبد الله عليه السلام: سقت في العمرة بدنة فأين أنحرها؟ قال: بمكة، قلت أي شئ أعطى منها؟ قال: كل ثلثا، واهد ثلثا، وتصدق بثلث.[4]

اشکال بر استدلال به این حدیث: مورد حدیث، همراه آوردن هدی در عمره است و دلیلی بر وحدت حکم بین عمره و حج تمتع وجود ندارد و ثانیاً این روایت، مورد إعراض واقع شده است و هیچ فقیهی بر وجوب اکل ثلث فتوی نداده است و هر فقیهی بر وجوب اکل فتوی داده، مرادش وجوب اکل چیزی از گوشت قربانی است.

    2. صحیح سیف التمار از امام صادق علیه السلام

وعنه، عن ابن أبي عمير، عن سيف التمار قال: قال أبو عبد الله عليه السلام: إن سعيد بن عبد الملك قدم حاجا فلقى أبي فقال: إني سقت هديا فكيف أصنع؟ فقال له أبي: أطعم أهلك ثلثا، وأطعم القانع والمعتر ثلثا، وأطعم المساكين ثلثا، فقلت: المساكين هم السؤال؟ فقال: نعم، وقال: القانع الذي يقنع بما أرسلت إليه من البضعة فما فوقها، والمعتر ينبغي له أكثر من ذلك هو أغنى من القانع يعتريك فلا يسألك.[5]

اشکال استدلال به این حدیث: این صحیحه در نهایت بر وجوب اکل یک سوم از گوشت قربانی با اهل و عیال دلالت می کند که قابل پذیرش است در حالی که بحث، پیرامون وجوب اکل شخص حاجی است که غیر از ظاهر آیه، دلیل دیگری ندارد و اگر ظاهر قوی تر دیگری وجود نداشته باشد به آن اخذ می شود.

دلیل بر عدم وجوب اکل از گوشت قربانی:

روایتی که علی بن اسباط از یکی از موالی امام صادق علیه السلام، از امام کاظم علیه السلام نقل کرده است:

وعن عدة من أصحابنا، عن سهل بن زياد، عن علي بن أسباط، عن مولى لأبي عبد الله عليه السلام قال: رأيت أبا الحسن الأول عليه السلام دعا ببدنة فنحرها فلما ضرب الجزارون عراقيبها فوقعت إلى الأرض وكشفوا شيئا من سنامها، فقال: اقطعوا وكلوا منها وأطعموا، فان الله يقول: فإذا وجبت جنوبها فكلوا منها وأطعموا.[6]

کیفیت استدلال: از ظاهر روایت استفاده می شود که امام علیه السلام چیزی از گوشت شتر نخورید بلکه آن را به قصابها واگذار کردند تا آنها منتفع شوند و از تمسک آن به آیه ای که بر اکل و اطعام امر کرده، استفاده می شود که نحر ایت شتر از باب قربانی بوده است.

وجه انتظار تا جدا کردن و کندن کوهان شتر در روایت بدان جهت است که تا وقتی کوهان شتر جدا نشده چیزی از گوشت آن را جدا نمی کنند.

اما احتجاج به این روایت، مشکل است؛ زیرا علاوه بر وقوع "سهل بن زیاد" در سند، از ارسال نیز برخوردار است.