درس خارج فقه استاد سید محمد واعظ‌موسوی

موضوع: كتاب الحج/واجبات منى /بحث پیرامون حکم تثلیث گوشت قربانی هدی(وجوب یا عدم وجوب)

بحث پیرامون حکم تثلیث گوشت قربانی هدی(وجوب یا عدم وجوب):

در مورد گوشت هدی و چگونگی تقسیم آن اختلاف نظر وجود دارد (وجوب تثلیث- استحباب تثلیث- تقسیم به دو قسم اکل و صدقه).

قول اول: وجوب تثلیث را صاحب جواهر از کتاب دروس شهید اول ره حکایت کرده، همانگونه که از ظاهر عبارت شهید ثانی ره و محقق کرکی ره نیز استفاده می شود، البته عبارت شهید اول در دروس (الدروس ج1ص450) با نسبتی که به او داده شده، سازگار نیست.

قول سوم: استحباب تثلیث: مورد اختیار عده ای از فقهاء قرار گرفته است که به برخی از عبارات اشاره می کنیم:

محقق ره در شرائع فرموده است: و يستحب أن يقسمه ثلاثا يأكل ثلثه و يتصدق بثلثه و يهدي ثلثه[1] .

فاضل اصفهانی ره پس از نقل قول محقق ره "نافع" که فرموده است: و يستحبّ قسمته أ ثلاثا بين الأكل و الهدي و الصدقة على وفق ظاهر الأكثر و صريح كثير[2] .

صاحب جواهر ره پس از نقل قول محقق ره در شرائع می فرماید: كما هو ظاهر جماعة وصريح اخرى[3] .

این قول را شیخ ره در کتاب مبسوط اختیار کرده و می فرماید: و المستحب أن يأكل الثلث و يتصدق بالثلث و يهدى الثلث، و لو تصدق بالجميع كان أفضل[4] .

قول سوم: تقسیم گوشت هدی به دو قسم اکل و صدقه

ابن ادریس قائل به تقسیم به دو قسم شده و اهداء را به اُضحیه اختصاص داده است.

برای روشن شدن مطلب و با توجه به اینکه اساس این بحث از دو آیه شریفه استفاده می شود لازم است پیرامون این دو آیه بحث شود تا توهم وجود تنافی بین آن دو از بین برود.

قرطبی در تفسیر خود دو قول (تقسیم به مناصفه – تقسیم به تثلیث) را با استناد به این دو آیه از شافعی نقل کرده و می نویسد:

قول الشافعي، فمرة قال: يأكل النصف ويتصدق بالنصف لقوله تعالى: ﴿فكلوا منها وأطعموا البائس الفقير[5] ﴾ فذكر شخصين. وقال مرة: يأكل ثلثا ويهدى ثلثا ويطعم ثلثا، لقوله تعالى: ﴿فكلوا منها وأطعموا القانع والمعتر[6] ﴾ فذكر ثلاثة.[7]

از ظاهر چنین گفتاری وجود اختلاف در مفاد دو آیه متبادر می شود (تقسیم به مناصفه از آیه اول - تقسیم به نحو اثلاث از آیه دوم).

ولی به نظر می رسد که مفاد أو آیه قابل جمع هستند؛ زیرا خداوند در جا می فرماید: ﴿لِيَشْهَدُوا مَنَافِعَ لَهُمْ وَيَذْكُرُوا اسْمَ اللَّهِ فِي أَيَّامٍ مَّعْلُومَاتٍ عَلَى مَا رَزَقَهُم مِّن بَهِيمَةِ الْأَنْعَامِ فَكُلُوا مِنْهَا وَأَطْعِمُوا الْبَائِسَ الْفَقِيرَ[8] ﴾ که ظهور در تقسیم هدی به دو قسم (برای اکل – برای بائس فقیر) دارد؛ چرا که مراد از "البائس الفقیر" یک گروه است و به معنای کسی است که با شدّت فقر مواجه است.

و در آیه دیگر فرموده است: ﴿وَالْبُدْنَ جَعَلْنَاهَا لَكُم مِّن شَعَائِرِ اللَّهِ لَكُمْ فِيهَا خَيْرٌ فَاذْكُرُوا اسْمَ اللَّهِ عَلَيْهَا صَوَافَّ فَإِذَا وَجَبَتْ جُنُوبُهَا فَكُلُوا مِنْهَا وَأَطْعِمُوا الْقَانِعَ وَالْمُعْتَرَّ كَذَلِكَ سَخَّرْنَاهَا لَكُمْ لَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ[9] ﴾ وقتی پس از نحر، پهلوهای شترهای چاق به زمین خورد لازم است سه کار انجام شود:

    1. فَكُلُوا مِنْهَا

    2. أَطْعِمُوا الْقَانِعَ

    3. أَطْعِمُوا الْمُعْتَرَّ

مشهور این است که مراد از "قانع" کسی است که از وصف قناعت بررخوردار است و در عین حال که نیازمند است سؤال نمی کند و مراد از "معتر" کسی است که اهل توقع باشد.