درس خارج فقه استاد سید محمد واعظ‌موسوی

موضوع: كتاب الحج/واجبات منى /المسألة الرابع عشر /المسألة الخامس عشر

المسألة الرابع عشر:لو لم يقدر على الهدي- بأن لايكون هو ولا قيمته عنده- يجب بدله صوم ثلاثة أيّام في الحجّ وسبعة أيّام بعد الرجوع منه.[1]

برای حاجی متمتع نسبت به هدی یکی از سه حالت پیش می آید:

    1. ثمن هدی را واجد است و هدی نیز در سرزمین منا برای قربانی کردن، موجود است، در این صورت شکی در وجوب ذبح خواهد بود.

    2. ثمن هدی را واجد است ولی حیوان برای قربانی وحود ندارد، حضرت امام خمینی ره متعرض این صورت نشده اند ولی معلوم است که در این صورت ثمن را پیش شخص مطمئنی می گذارد تا در صورت امکان، در طول ذیحجه اقدام به خرید و ذبح کند، البته در اینجا قول به انتقال وظیفه به "صوم" نیز وجود دارد و صاحب جواهر ره در این زمینه بحث مفصلی کرده است (الجواهر ج19ص164).

    3. ثمن هدی را ندارد وگرنه حیوان برای قربانی کردن موجود است، در این صورت وظیفه حاجی از هدی به "صوم" منتقل می شود و لازم است سه روز در حج و هفت روز پس از برگشت به وطن روزه بگیرد همانگونه که در قرآن کریم وارد شده و بین فقهاء نیز اجماعی است، خداوند متعال فرموده است: ﴿... فَمَن لَّمْ يَجِدْ فَصِيَامُ ثَلاثَةِ أَيَّامٍ فِي الْحَجِّ وَسَبْعَةٍ إِذَا رَجَعْتُمْ تِلْكَ عَشَرَةٌ كَامِلَةٌ...﴾[2]

البته همانگونه که ملاحظه می شود حضرت امام خمینی ره به پیروی از محقق ره در شرائع ضمیر را بصورت مثنی آورده و فرموده: و اذا فقدهما (ثمن و الهدی) صام عشرة ایام ثلاثة فی الحج متتابعات یوما قبل الترویة و یوم عرفة... وجوب بدل را در این فرض قرار داده است و در حالی که عدم وجود ثمن به تنهائی (خواه حیوان رای قربانی باشد یا نه) برای انتقال وظیفه از هدی به صوم کفایت می کند و چنین حکمی علاوه بر اینکه از قرآن کریم استفاده می شود، روایات متضافره ای بر آن دلالت دارند، مثل:

    1. صحیحه رفاعة بن موسی

محمد بن يعقوب، عن عدة من أصحابنا، عن أحمد بن محمد، وسهل بن زياد جميعا، عن رفاعة بن موسى قال: سألت أبا عبد الله عليه السلام عن المتمتع لا يجد الهدي، قال: يصوم قبل التروية ويوم التروية ويوم عرفة، قلت: فإنه قدم يوم التروية قال: يصوم ثلاثة أيام بعد التشريق، قلت؟ لم يقم عليه جماله، قال: يصوم يوم الحصبة وبعده يومين، قال: قلت: وما الحصبة؟ قال: يوم نفره، قلت: يصوم وهو مسافر؟ قال: نعم أليس هو يوم عرفة مسافرا إنا أهل بيت نقول ذلك لقول الله عز وجل " فصيام ثلاثة أيام في الحج " يقول في ذي الحجة.[3]

    2. صحیحه معاویة بن عمار

وعن علي بن إبراهيم، عن أبيه، وعن محمد بن إسماعيل، عن الفضل بن شاذان، عن صفوان، وابن أبي عمير، عن معاوية بن عمار، عن أبي عبد الله عليه السلام قال: سألته عن متمتع لم يجد هديا قال: يصوم ثلاثة أيام في الحج يوما قبل التروية ويوم التروية، ويوم عرفة، قال: قلت: فان فاته ذلك؟ قال: يتسحر ليلة الحصبة ويصوم ذلك اليوم ويومين بعده، قلت: فإن لم يقم عليه جماله أيصومها في الطريق؟[4]

توجه: مراد از عدم وجدان، عدم وجدان در روز عید قربان است و چون علم به آن، طریقی محض است لذا در صورتی که قبیل از روز عید چنین علمی پیدا شود می تواند اقدام به گرفتن روزه کند.

المسألة الخامس عشر: لو كان قادراً على الاقتراض بلا مشقّة، وكلفة وكان له ما بإزاء القرض- أي‌كان واجداً لما يؤدّي به وقت الأداء- وجب الاقتراض والهدي، ولو كان عنده من مؤن السفر زائداً على‌ حاجته، ويتمكّن من بيعه بلا مشقّة، وجب بيعه لذلك، ولايجب بيع لباسه كائناً ما كان، ولو باع لباسه الزائد وجب شراء الهدي، والأحوط الصوم مع ذلك.[5]

فرع اول: : لو كان قادراً على الاقتراض بلا مشقّة، وكلفة وكان له ما بإزاء القرض- أي‌كان واجداً لما يؤدّي به وقت الأداء- وجب الاقتراض والهدي،

در صورتی که حاجی بدون مشقت و کلفت قدرت بر قرض گرفتن داشته باشد و برای بازپرداخت قرض به هنگام سررسید قرض، مالی داشته باشد، لازم است برای قربانی کردن هدی، قرض بگیرد؛ زیرا چنین کسی از نظر عرف، واجد به حساب می آید مثا اینکه اموال زیادی در بَلَد دارد ولی چیزی به همراه نیاورده است و گمان می کرد آنچه به همراه برداشته برای همه هزینه ها کفایت می کند ولی در حال سفر، خلاف آن روشن شده است.

البته حکم به وجوب اقتراض و انجام هدی، مشروط به عدم مشقت است و نیز نباید بر خلاف شأن و جایگاهش باشد وگرنه واجب نخواهد شد.