درس خارج فقه استاد سید محمد واعظ‌موسوی

موضوع: كتاب الحج/واجبات منى /دلیل قائلین به جواز روزه سه روز از اول ذی الحجه

دلیل قائلین به جواز روزه سه روز از اول ذی الحجه:

دلیل این قول، یک روایت از زراره است که به دو طریق نقل شده است.

    1. روایتی که شیخ ره به سند صحیح بواسطه عبدالله بن مسکان از امام صادق علیه السلام نقل کرده است:

وعنه، عن أحمد بن محمد، عن علي بن النعمان ومحمد بن سنان، جميعا عن عبد الله بن مسكان قال: حدثني أبان الأزرق، عن زرارة، عن أبي عبد الله عليه السلام أنه قال: من لم يجد الهدي وأحب أن يصوم الثلاثة الأيام في أول العشر فلا بأس بذلك أقول: حمله الشيخ على الجواز وما مر على الاستحباب.[1]

تنها مشکلی که در سند این روایت وجود دارد وجود "أبان الأزرق" در سلسله سند است که توثیق نشده و وقوع ایشان در اسانید کامل‌الزیارات نیز موجب اطمینان به وثوق وی نمی شود بنابراین نمی توان به این روایت احتجاج نمود.

    2. روایتی که کلینی ره در کافی به واسطه "احمد بن محمد بن ابی نصر بزنطی" از احدهما علیهم السلام نقل کرده است:

أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِي نَصْرٍ عَنْ عَبْدِ الْكَرِيمِ بْنِ عَمْرٍو عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَحَدِهِمَا ع أَنَّهُ قَالَ: مَنْ لَمْ يَجِدْ هَدْياً وَ أَحَبَّ أَنْ يُقَدِّمَ الثَّلَاثَةَ الْأَيَّامِ فِي أَوَّلِ الْعَشْرِ فَلَا بَأْسَ[2] .

هر چند سند مذکور صحیح است ولی نقل کلینی ره از ابی نصر بزنطی که در آغاز سند، به چشم می خورد محل اشکال است؛ زیرا کلینی ره در سال 329 وفات کرده در حالی که بزنطی در سال 221 از دنیا رفته است و بین آن دو بیش از یکصد سال فاصله وجود دارد، بنابراین ظاهراً باید این حدیث را یک روایت مرسله قلمداد نمود که در این صورت، دو احتمال وجود دارد:

    1. کتاب "الجامع" که یکی از تألیفات بزنطی است در اختیار مرحوم کلینی ره بوده و ایشان این روایت را بدون اینکه به سند خودش به این کتاب را نقل کند از آن کتاب نقل کرده است که اصطلاحاً آن را نقل از طریق "وجادة = یافتن" می گویند همانگونه که گاهی روایاتی را از کسانی مثل ابوبصیر بدون ذکر سندنقل می‌کند که آنها را ملاقاتنکرده است.

    2. همانند مرحوم شیخ حر عاملی در کتاب "وسائل الشیعه"، این حدیث را معلق بر حدیث قبل از آن در کتاب کافی بدانیم: زیرا قبل از این حدیث در کافی حدیثی با این سند نقل شده است:

عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ وَ سَهْلِ بْنِ زِيَادٍ جَمِيعاً عَنْ رِفَاعَةَ بْنِ مُوسَى قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنِ الْمُتَمَتِّعِ لَا يَجِدُ الْهَدْيَ قَالَ يَصُومُ قَبْلَ التَّرْوِيَةِ بِيَوْمٍ وَ يَوْمَ التَّرْوِيَةِ وَ يَوْمَ عَرَفَةَ[3] ... .

صاحب وسائل ره خیال کرده که کلینی ره صدر سند دوم را به خاطر اعتماد بر سند اول حذف کرده و سند دوم معّلق بر سند اول است و از این روست که در وسائل، این‌گونه روایت کرده:

محمد بن يعقوب، عن عدة من أصحابنا، عن أحمد بن محمد وسهل بن زياد جميعا عن أحمد بن محمد بن أبي نصر، عن عبد الكريم بن عمرو، عن زرارة، عن أحدهما عليهما السلام...[4] .

اگر گمان صاحب وسائل ره صحیح باشد لازم است این دو خبر را در یک باب ذکر کند (همانگونه که کلینی ره چنین کرده) و حال آن که ایشان ره این دو خبر را در دو باب مختلف آورده است.

در باب 46 از ابواب ذبح به عنوان حدیث 2 فرموده است: وعنهم،(عدة من اصحابنا) عن سهل، عن أحمد بن محمد بن أبي نصر...، بنابراین نقل "عدة من اصحابنا" فقط از "سهل" روایت کرده اند.

در باب 54 از ابواب ذبح به عنوان حدیث 1 فرموده است: عن عدة من أصحابنا، عن أحمد بن محمد وسهل بن زياد، (بنابراین نقل، "عدة من اصحابنا" از دو نفر روایت کرده اند).

روشن است که بنابر نقل اول، این حدیث، ضعیف است (و إن کان الامر فی سهل سهلاً) ولب بنابر نقل دوم خبر دارای سند ضعیف نیست؛ زیرا سهل بن زیاد در مرتبه خودش تنها نیست بلکه احمدبن‌محمدبن‌عیسی‌الاشعری‌القمی که ثقه است در کنار اوست.

منتهی با توجه به اینکه، روایت به دلیل وجود فاصله زمانی بین کلینی و ابی نصر، حتی در کتاب کافی و ابی نصر، حتی در کتاب کافی نیز به سند صحیح نقل نشده است و سندش مقطوع است نمی توان بر اساس آن استدلال کرد.