درس خارج فقه استاد سید محمد واعظ‌موسوی

موضوع: كتاب الحج/واجبات منى /فرع چهارم از مسئله هفدهم/فرع پنجم از مسئله هفدهم

فرع چهارم: ... ويشترط أن يكون الصوم بعد الإحرام بالعمرة، ولايجوز قبله...

فقهاء شیعه اتفاق نظر دارند بر جواز گرفتن روزه‌ای که بدل از هدی است (و در روز ذی الحجه باید انجام شود) پس از احرام عمره تمتع، هر چند محرم به احرام حج نشده باشد.

شیخ ره فرموده است: لا يجوز الصيام بدل الهدي إلا بعد عدم الهدي، و عدم ثمنه، فإن عدمهما جاز له الصوم، و ان لم يحرم بالحج بأن يصوم يوما قبل التروية و يوم التروية و يوم عرفة، ایشان در ادامه قول شافعی را نقل کرده است که: و قال الشافعي: لا يجوز له الصيام إلا بعد الإحرام بالحج و عدم الهدي، و لا يجوز له الصوم قبل الإحرام بالحج قولا واحدا[1] .

محقق ره فرموده است: و لا يصح صوم هذه الثلاثة إلا في ذي الحجة بعد التلبس بالمتعة...[2]

علامه در منتهی ابتدا می فرماید: و يجوز صوم الثلاثة قبل الإحرام بالحجّ‌ و قد وردت رخصة في جواز صومها في أوّل العشر إذا تلبّس بالمتعة[3] .

ایشان ره در ادامه می فرماید: و لا نعرف فيه خلافا، إلّا ما روي عن أحمد أنّه يجوز تقديم صومها على إحرام بالعمرة،

و در رد کلام احمد حنبل گفته است: و هو خطأ؛ لأنّه تقديم للواجب على وقته و سببه، و مع ذلك فهو خلاف قول العلماء[4] .

صاحب جواهر ره پس از نقل عبارت محقق ره فرموده است: ... بلا خلاف أجده فيه بيننا ، بل الإجماع بقسميه عليه...[5]

دلیلی که بر لزوم تأخیر روزه بدل از هدی، از اصل احرام (خواه احرام حج باشد و خواه احرام عمره) دلالت می کند، آیه شریفه است که خداوند ابتداء خطاب به مجرمین می فرماید: ﴿وَأَتِمُّواْ الْحَجَّ وَالْعُمْرَةَ لِلّهِ... فَمَن تَمَتَّعَ بِالْعُمْرَةِ إِلَى الْحَجِّ فَمَا اسْتَيْسَرَ مِنَ الْهَدْيِ...﴾[6] و در ادامه همین آیه می فرماید: ﴿...فَمَن لَّمْ يَجِدْ فَصِيَامُ ثَلاثَةِ أَيَّامٍ فِي الْحَجِّ وَسَبْعَةٍ إِذَا رَجَعْتُمْ﴾[7]

ملاحظه می شود که دلالت آیه بر لزوم تاخیر صوم از اصل احرام، روشن است و بحث در کفایت احرام عمره تمتع است که آن نیز از روایات متضافره‌ای که بر لزوم صوم بدل از هدی در سه روز (هفتم، هشتم و نهم ذی الحجه) دلالت می‌کردند، استفاده می شود و از سوئی می دانیم که روایت متضافره‌ای بر استحباب احرام به حج در روز هشتم ذی الحجه وارد شده، از جمع بین این دو طائفه از روایایت استفاده می شود که احرام عمره تمتع کفایت می کند.

فرع پنجم: ... ولو لم يتمكّن من صوم السابع صام الثامن والتاسع، وأخّر اليوم الثالث إلى‌ بعد رجوعه من منى‌...

در فرع سوم از همین مسئله (هفدهم) مسئله وجوب توالی صوم ثلالثة ایام گذشت بنابراین اگر از هفتم تا نهم ذی الحجه روزه بگیرد توالی حاصل می شود.

بحث در این است که اگر در روز هفتم ذی الحجه روزه نگیرد و از روزه هشتم (ترویه) شروع کند و روز عرفه نیز روزه بگیرد چه حکمی دارد؟

در این صورت دو قول وجود دارد:

    1. وجوب توالی نسبت به این صورت تخصیص خورده، یعنی موالات در غیر این صورت وعتبر است و در این روز سوم را پس از بازگشت از منا می گیرد، این قول مشهور است.

    2. حتی در این صورت نیز توالی معتبر است، یعنی واجب است پس از بازگشت از منا، سه روز پشت سر هم روزه بگیرد، این قول را صاحب مدارک ره اختیار کرده است.

قبل از اظهار به سراغ کلمات فقهاء می رویم:

محقق ره می فرماید: و لو صام يومين و أفطر الثالث لم يجزه و استأنف إلا أن يكون هو العيد فيأتي بالثالث بعد النفر.[8]

علامه ره فرموده است: هذه الثلاثة متتابعة إلّا في موضع واحد‌، و هو أنّه إذا فاته قبل يوم التروية صام يوم التروية و عرفة، ثمَّ صام الثالث بعد أيام التشريق، قاله ابن إدريس و قال ابن حمزة: لو صام قبل التروية و يوم التروية و خاف ان صام يوم عرفة عجز عن الدعاء أفطر و صام بدله بعد انقضاء أيام التشريق...[9]

ابن ادریس ره در مقام استدلال بر استثناء این صورت فرموده است: ان الاصل التتابع خرج عنه الصورة المجمع علیها.

همانگونه که متذکر شدیم صاحب مدارک ره، وجه دوم (لزوم اعاده روزه سه روز را بعد از ایام تشریق) را اختیار کرده و فرموده است: إن الروايات الواردة بذلك ضعيفة الإسناد ، وفي مقابلها أخبار كثيرة دالة على خلاف ما تضمنته ، وهي أقوى منها إسنادا وأوضح دلالة[10] .