درس خارج فقه استاد سید محمد واعظ‌موسوی

موضوع: كتاب الحج/واجبات منى /بحث روایات

پس از ملاحظه فرمایشات برخی از فقهاء، بحث را در دو مورد پی می گیریم:

    1. در صورتی که روزه روز هفتم را اختیاراً ترک کند، می تواند دو روز هشتم و نهم را روزه بگیرد و روزه روز سوم را تا زمان بازگشت از منا تأخیر بیاندازد، ظاهراً فرمایش محقق ره همین است، آنجا که فرموده است: ... و لو لم يتفق اقتصر على التروية و عرفة ثم صام الثالث بعد النفر ...[1] .

    2. در صورتی که متمکن از روزه روز هفتم نباشد مثل اینکه هنوز احرام نبسته یا عاجز از روزه بوده و یا نسبت به روزه این روز غفلت داشته است.

لازم است دو روز ترویه و عرفه را روزه بگیرد و روزه روز سوم را به بعد از بازگشت از منا تأخیر اندازد کمااینکه ظاهر فرمایش حضرت امام راحل ره در تحریرالوسیله که به عنوان فرع چهارم مطرح فرموده، همین است.

به نظر می رسد که این صورت به غیر متمکن از روزه روز هفتم اختصاص دارد وگرنه اگر متمکن را نیز شامل شود لغویت شرطیت تتابع که مختار مشهور است لازم می آید.

دو روایت بر جواز تعمیم نسبت به متمکن و غیرمتمکن دلالت می کند و طوائفی از روایات بر عدم جوا

اما دو روایتی که بر جواز تعمیم دلالت می کنند، عبارتند از:

    1. روایت عبدالرحمن بن الحجاج از امام صادق علیه السلام

محمد بن الحسن بإسناده عن موسى بن القاسم، عن محمد (بن خ ل)، عن أحمد عن مفضل بن صالح، عن عبد الرحمان بن الحجاج، عن أبي عبد الله عليه السلام فيمن صام يوم التروية ويوم عرفة، قال: يجزيه أن يصوم يوما آخر[2] .

ظاهرا مراد از "محمد" در سند روایت، همان "محمد بن الحسین بن ابی الخطاب" است که نجاشی در مورد او می نویسد: جليل من أصحابنا ، عظيم القدر ، كثير الرواية ، ثقة ، عين ، حسن التصانيف ، مسكون إلى روايته.[3]

و مراد از "احمد" در سند، همان "احمد بن محمد بن ابی نصر البزنطی" است که علاوه بر تصریح به وثاقة و بودن در بین اصحاب اجماع، از کسانی است که خدمت دو امام (امام رضا و امام جواد علیهماالسلام) شرفیاب شده و در نزد آنها جایگاه بلندی داشته است و نیز در اسناد نوادرالحکمة و تفسیر قمی وارد شده.

"مفضّل بن صالح" که کنیه اش "ابوجملیه" است از سوی نجاشی تضعیف شده و "ابن الغضائری" نسبت کذب و وضع به او داده ولی در سند تفسیر وارد شده و مشایخ ثقات از روی نقل حدیث می کنند لذا وی توان او را در حدیث، ثقه دانست هر چند از نظر اعتقادی، غالی است.

    2. روایتی که صدوق ره به سند صحیح از یحیی الأزرق از حضرت ابی الحسن علیه السلام (امام کاظم) نقل ورده است:

وعنه، عن النخعي، عن صفوان، عن يحيى الأزرق، عن أبي الحسن عليه السلام قال: سألته عن رجل قدم يوم التروية متمتعا وليس له هدي فصام يوم التروية ويوم عرفة، قال: يصوم يوما آخر بعد أيام التشريق.[4]

"یحیی الأزرق" که در سند این روایت وارد شده مردد بین دو نفر است:

    • "یحیی بن عبدالله الأزرق" که نجاشی در معرفی وی می فرماید: کوفی، ثقه، روی عن ابی عبدالله و ابی الحسن علیهماالسلام لَه کتابٌ یرویه عدة من اصحابنا.

    • "یحیی بن حسان الأزرق" که صدوق ره او را از مشایخی ذکر کرده که در طریق صدوق به وی، "ابن ابی عمیر" از "ابان ابن عثمان"، واقع شده، اما در سلسله اسناد روایات ففقط "یحیی ابن عبدالرحمن الأزرق" وارد شده که نجاشی وی را توثیق نموده است فلذا وقوع تصحیف در مشیخه صدوق بعید نیست.

ظاهراً در این سند نیز مراد، "یحیی بن عبدالحمن" است؛ زیرا "صفوان" در موارد دیگر از وی نقل نمی کند.

چگونگی استدلال به این دو حدیث: در این دو روایت حکم به أجزاء روزه دو روز هشتم و نهم شده و نفرموده است که روزه این دو روز باطل است و باید بعد از نفر از منا، سه روز متوالی روزه بگیرد.

ملاحظه می شود که این دو روایت به حاجی غیرمتکمن از روزه روز هفتم و یا جاهل به حکم شرعی (وجوب تتابع) انصراف دارند، بنابراین در صورتی که از روزه گرفتن در روز هفتم ذی الحجه متمکن نبود می تواند روزهای هشتم و نهم را روزه بگیرد و روز سوم را به بعد از نفر از منا تأخیر بیاندازد و عومات ادله وجوب تتابع با این دو دلیل که خاصند، تعارض نمی کنند.