درس خارج فقه استاد سید محمد واعظ‌موسوی

موضوع: كتاب الحج/واجبات منى /المسألة التاسع عشر

المسألة التاسع عشر: الأحوط الأولى‌ لمن صام الثامن والتاسع، صومُ ثلاثة أيّام متوالية بعد الرجوع من منى‌، وكان أوّلها يوم النفر؛ أي‌اليوم الثالث عشر، وينوي أن يكون ثلاثة من الخمسة للصوم الواجب.[1]

در فرع پنجم از مسئله 17 حضرت امام خمینی ره فتوی دادند که: ولو لم يتمكّن من صوم السابع صام الثامن والتاسع، وأخّر اليوم الثالث إلى‌ بعد رجوعه من منى‌، و در این مسئله، به نحو احتیاط مستحب می فرمایند: به یک روز اکتفا نشود بلکه لازم است سه روز پی در پی از روز سیزدهم روزه بگیرد بنابراین در مجموع 5 روز (دو روز قبل از قربانی، سه روز پس از بازگشت از منا که از روز سیزدهم آغاز می شود) روزه می گیرد ولی لازم است در نیّت احتیاط کند و سه روزِ معین را قصد نکند به این صورت که سه روز از این پنج روز به عنوان روزه واجب است یعنی اگر انضمام 2 روزی که قبل از قربانی گرفته (هشتم و نهم ذی الحجه) به روزز سیزدهم، مجزی باشد، همان سه روز روزه واجب است و اگر چنین ضمیمه‌ای مجزی نباشد سه روزی که بعد از کوچ از منا گرفته است، مجزی خواهد بود.

در مورد مبدأ سه روزی که بعد از کوچ از منا روزه می گیرد سه احتمال وجود دارد:

    1. مبدء را روز دوازدهم ذی الحجه که روز اول است قرار دهیم.

    2. مبدء را روز سیزدهم ذی الحجه که روز دوم است قرار دهیم.

    3. مبدء را روز چهاردهم ذی الحجه بدانیم.

حضرت امام خمینی ره در این مسئله (مسئله 19) احتمال دوم را اختیار نموده که بر خلاف فرمایش ایشان در مسئله 17 است و فرع ششم از آن مسئله فرمودند: والأحوط أن يكون بعد أيّام التشريق؛ أي‌الحادي عشر والثاني عشر والثالث عشر، یعنی مبدأ روزه را چهاردهم ذی الحجه قرار دادند.

برای روشن شدن حق مطلب لازم است اصناف سه گانه روایات را که در این زمینه وارد شده اند مورد بررسی قرار دهیم:

صنف اول از روایات: روایایی که مدلولشان "روزه گرفتن فاقد هدی در غیر ایام تشریق" است.

    1. صحیحه عبدالله بن سنان از امام صادق علیه السلام

محمد بن الحسن باسناده عن الحسين بن سعيد، عن النضر بن سويد، وصفوان عن ابن سنان وحماد، عن ابن المغيرة، عن ابن سنان، عن أبي عبد الله عليه السلام قال: سألته عن رجل تمتع فلم يجد هديا، قال: فليصم ثلاثة أيام ليس فيها أيام التشريق ولكن يقيم بمكة حتى يصومها، وسبعة إذا رجع إلى أهله[2] .

البته ظاهر این حدیث، موردی است که اصلا روزه ای نگرفته است ولی ظهور در چنین موردی منافات با عمومیت نسبت به کسی که دو روز (هشتم و نهم ذی الحجه) را روزه گرفته است، ندارد.

    2. صحیحه ابن مسکان از امام صادق علیه السلام

وعنه، عن النضر بن سويد، عن هشام بن سالم، عن سليمان بن خالد، وعلي بن النعمان، عن ابن مسكان قال: سألت أبا عبد الله عليه السلام عن رجل تمتع ولم يجد هديا، قال: يصوم ثلاثة أيام، قلت له: أفيها أيام التشريق؟ قال: لا، ولكن يقيم بمكة حتى يصومها، وسبعة إذا رجع إلى أهله، فإن لم يقم عليه أصحابه ولم يستطع المقام بمكة فليصم عشرة أيام إذا رجع إلى أهله[3] .

    3. خبری که در آن ابراهیم یحیی از امام صادق علیه السلام به واسطه امام باقر علیه السلام فرمایش حضرت امام علی علیه السلام را نقل کرده است.

وعن إبراهيم بن أبي يحيى، عن أبي عبد الله، عن أبيه، عن علي عليهم السلام قال: يصوم المتمتع قبل التروية بيوم ويوم التروية ويوم عرفة، فإن فاته ذلك ولم يكن عنده دم صام إذا انقضت أيام التشريق يتسحر ليلة الحصبة ثم يصبح صائما.أقول: وتقدم ما يدل على ذلك، ويأتي ما يدل عليه.[4]

و نیز روایاتی که از صوم در ایام تشریق، نهی کرده اند، مثل: حدیثهای 1، 4 و 8 در جلد 7 کتاب وسائل الشیعه باب 1 از ابواب الصوم المحرم و المکروه که اطلاقشان ما نحن فیه را نیز شامل می شود(کسی که در صدد گرفتن روزه بدل از هدی به صورت تمام یا إکمال است).

نتیجه این صنف از روایات: مبدأ روزه بدل از هدی (خواه به عنوان تمام و یا به عنوان اکمال) بعد از ایام تشریق است.