درس خارج فقه استاد سید محمد واعظ‌موسوی

موضوع: كتاب الحج/واجبات منى /بیان علاج تعارض بین روایات

در علاج تعارض به یکی از دو وجه باید ملتزم شویم:

    • به روایات دو وصف اول و سوم أخذ نموده و روایات صنف دوم را که بر جواز صوم در یوم‌النفر که بر بعضی از ایام تشریق منطبق است، طرح کنیم؛ زیرا مضمون آن دو وصف در نزد فقهاء دارای اشتهار است و بر فرض تعادل، دو طرف تساقط می کنند و به اصل جاری در ما نحن فیه أخذ می شود که همان مضمون حدیث بدیل بن ورقاء است که ایام تشریق روزهای خوردن و آشامیدن و ... است.

    • بین طرفین تعارض در مورد روزه گرفتن در ایام تشریق به این صورت جمع کنیم که روایات دلالت کننده بر حرمت صوم در ایام تشریق را بر کسی که در سرزمین منا اقامت کرده است، حمل کنیم نه همه حاجیها (همانگونه که صاحب جواهر ره چنین حملی را انجام داده و فرموده است: إن المحرم صوم أيام التشريق لمن أقام بمنى لا مطلقا كما عن الأكثر على ما في محكي المعتبر ، وفي الروضة لا يحرم صومها على من ليس بمنى إجماعا[1] . و صحیحه معاویة بن عمار را مؤیّد چنین حملی قرار داده است،

محمد بن الحسن باسناده عن أحمد بن محمد بن عيسى، عن محمد بن أبي عمير، عن محمد بن أبي حمزة، عن معاوية بن عمار قال: سألت أبا عبد الله عليه السلام عن صيام أيام التشريق، فقال: أما بالامصار فلا بأس به، وأما بمنى فلا.[2]

آن حضرت در پاسخ از حکم روزه در ایام تشریق فرموده است: أما بالامصار فلا بأس به، وأما بمنى فلا.

در ذیل مسئله 18 گفتیم که مستفاد از روایات، حرمت روزه گرفتن در چنین ایامی برای "ناسک در سرزمین منا" ثابت است و گرفتن روزه مطلقا (خواه بدل از هدی باشد یا نه) بر وی حرام است ولی دلیلی بر حرمت صوم ناسک در غیر منا دلالت نکرده است.

مؤید چنین مطلبی این است که روایاتی که بر جواز روزه دلالت کرده اند در مورد نافر (کوچ کننده از منا) صادر شده اند و شامل کسی که در سرزمین منا مقیم می شود، نیستند، و این نیز شاهد بر جمعی است که مورد اختیار صاحب جواهر ره قرار گرفته است.

اگر اشکال شود: لازمه جواز روزه در روز کوچ از منا، لغویت نهی از روزه ایام تشریق است؛ زیرا حاجی یا در روز دوازدهم و یا در روز سیزدهم از منا کوچ می کند بنابراین مورد نهی منحصر در روز یازدهم خواهد بود فلذا تعبیرات روایات (مبنی بر حرمت صوم ایام تشریق) خلاف بلاغت خواهد بود.

پاسخ اشکال:

اولاً: تعداد زیادی ار حجاج به انگیزه ها مختلف (جمع کردن گوشت، أزدحام در مکه و...) هر 3 روز را در منا اقامت می کنند.

ثانیاً: به زودی خواهد آمد که مراد از "یوم‌النفر" روز سیزدهم ذی الحجه است، بنابراین فقط روز سیزدهم از حکم ایام تشریق خارج شده نه بیشتر و چنین خروجی از قبیل "تخصیص اکثر" نخواهد بود.

ثالثاً: با توجا به اینکه فاقدین هدی تعدادشان نسبت به مجموع ناسکین بسیار ناچیز است و تجویز روزه برای آنها موجب تخصیص اکثر نمی شود.

نتیجه: برای خروج از مخالفت مشهور، احتیاط این است که مبدأ جواز روزه را چهاردهم ذی الحجه قرار دهیم.

المسألة عشرین: لو لم يصم اليوم الثامن أيضاً أخّر الصيام إلى‌ بعد الرجوع من مِنى‌، فصام ثلاثة متوالية، ويجوز لمن لم يصم الثامن الصوم في ذي الحجّة، وهو موسّع له إلى‌ آخره؛ وإن كان الأحوط المبادرة إليه بعد أيّام التشريق.[3]

فرع اول: لو لم يصم اليوم الثامن أيضاً أخّر الصيام إلى‌ بعد الرجوع من مِنى‌، فصام ثلاثة متوالية

در مسئله 18 گذشت که تتابع در سه روز روزه لازم است و یک مورد از آن خارج است، و آن، صورتی است که روز هفتم ذی الحجه مؤفق به گرفتن روزه نشود که در این صورت روزهای ترویه و عرفه را روزه می گیرد و روز سوم را پس از برگشت از منی روزه می گیرد.

حال در این مسئله حکم صورتی مورد بحث است که روز ترویه (هشتم ذی الحجه) روزه نگرفته باشد که به یکی از دو صورت خواهد بود.

    • دو روز هفتم و هشتم ذی الحجه را روزه نگرفته، آیا می تواند روزه عرفه را به عنوان یکی از سه روز روزه بگیرد؟ ظاهر عبارت حضرت امام راحل ره این است که بحث روی این صورت متمرکز است؛ زیرا فرموده است: لو لم يصم اليوم الثامن أيضاً (یعنی همانند روز هفتم).

    • در صورتی که روز هفتم را روزه گرفته ولی در روز هشتم مؤفق به گرفتن روزه نشده است، آیا می تواند روز نهم را نیز روزه بگیرد و یک روز دیگر از سه روز را پس از رجوع از منی روزه بگیرد؟

روشن است که در هیچکدام از 2 صورت نمی تواند روز نهم را به عنوان یکی از سه روز روزه بگیرد؛ زیرا ادله ای که بر وجوب تتابع دلالت می کردند مطلق بودند و فقط صورتِ فوت روز هفتم از این ضابطه خارج شده که به احتمال قوی به دلیل خصوصیتی است که در این دو روز خاص (هشتم و نهم) وجود دارد و تتابع در آن دو روز رعایت شده است، به خلاف ما نحن فیه.