درس خارج فقه استاد سید محمد واعظ‌موسوی

موضوع: كتاب الحج/واجبات منى /دلیل قول سوم

دلیل قول سوم (وجوب رجوع به هدی مطلقا – خواه وجدان هدی در أثنای روزه سه روز باشد و خواه پس از اتمام روزه سه روز )

برای این قول، به صحیحه عقبة بن خالد از امام صادق علیه السلام استدلال شده است:

وباسناده عن محمد بن يحيى، عن محمد بن الحسين، عن محمد بن عبد الله بن هلال، عن عقبة بن خالد قال: سألت أبا عبد الله عليه السلام عن رجل تمتع وليس معه ما يشتري به هديا، فلما أن صام ثلاثة أيام في الحج أيسر أيشتري هديا فينحره أو يدع ذلك ويصوم سبعة أيام إذا رجع إلى أهله؟ قال: يشتري هديا فينحره ويكون صيامه الذي صامه نافلة له.[1]

همانگونه که شیخ حرّ عاملی فرموده است: حَمَله الشیخ ره علی الاستحباب و التخییر، صاحب جواهر ره نیز استدلال به این حدیث را مورد اشکال قرار داده و به خاطر وجود "اجماع بر عدم وجوب هدی حدیث را بر ندب حمل کرده است.

پس از ملاحظه آنچه فقهاء در رابطه با این مسئله گفته اند لازم است آن را مورد بررسی قرار دهیم.

هر چند مشهور این است که پس از گرفتن روزه، قربانی ساقط می شود هر چند وجدان هدی در روز عید قربان و یا در ایام تشریق باشد ولی می توان گفت: مقتضای این است که سقوط هدی در صورتی است که فقدان هدی تا پایان ایام تشریق استمرار داشته باشد و اگر در این ایام واجد هدی شود وظیفه به هدی منتقل می شود اگر چه روزه را گرفته باشد؛ زیرا قول خداوند ﴿فَمَن لَّمْ يَجِدْ﴾[2] به معنای علم به عدم وجدان هدی در روز ذبح است یعنی علم به عنوان طریق اخذ شده است و روشن است که اگر در چنین ایامی دسترسی پیدا کند خطا بودن علم، کشف می شود و وظیفه اش قربانی است تا وقتش فوت نشده باشد (خواه روزه گرفته باشد یا نه)؛ زیرا در چنین فرضی از مدلول آیه خارج شده است.

درست است که روایت "احمد بن عبدالله الکرخی" بر لزوم صبر تا قربانی دلالت می کند.

وعن بعض أصحابنا، عن محمد بن الحسين، عن أحمد بن عبد الله الكرخي قال: قلت للرضا عليه السلام: المتمتع يقدم وليس معه هدي أيصوم ما لم يجب عليه؟ قال: يصبر إلى يوم النحر، فإن لم يصب فهو ممن لم يجد.[3]

ولی آنرا بر غالب حمل می کنیم یعنی در غالب موارد اگر تا روز قربان کسی را پیدا نکند که به او قرض دهد یا قربانی در اختیارش بگذارد، تا آخر ایام تشریق چنین حالتی استمرار خواهد داشت.

آنچه به عنوان مقتضای قاعده گفتیم با روایاتی که در این مقام وارد شده اند تایید می شود که به بعضی از آنها اشارع می کنیم:

    1. خبر حماد بن عثمان از امام صادق علیه السلام

محمد بن يعقوب، عن عدة من أصحابنا، عن أحمد بن محمد، عن الحسين بن سعيد، عن عبد الله بن بحر، عن حماد بن عثمان قال: سألت أبا عبد الله عليه السلام عن متمتع صام ثلاثة أيام في الحج ثم أصاب هديا يوم خرج من منى، قال: أجزأه صيامه[4] .

وقوع "عبدالله بن بحر" در سند روایت موجب تضعیف سند شده است و بر فرض که سند را صحیح بدانیم روایت را بر کسی در "نفر اصغر" یعنی روز سیزدهم از منا کوچ کرده است حمل می کنیم.