درس خارج فقه استاد سید محمد واعظ‌موسوی

موضوع: كتاب الحج/واجبات منى /فرع سوم مسئله بیست و پنجم/المسألة السادس و عشرین

فرع سوم مسئله بیست و پنجم: ولو مضى الشهر يجب الهدي، يذبحه في منى‌ ولو بالاستنابة.

در صورتی که تا پایان ماده ذی الحجه اقدام به گرفتن روزه سه روز نکند وظیفه اش به هدی منتقل می شود که سال بعد لازم است خود یا نائبش در منا انجام دهد.

این مطلب در مسئله 21 گذشت و نیازی به تکرار ندارد، در فرع سوم از آن مسئله فرمودند: لو لم يصم الثلاثة إلى‌ تمام ذي الحجّة، يجب الهدي يذبحه بنفسه أو نائبه في مِنى‌، ولا يُفيده الصوم، و از ادله استفاده کردیم که با انقضاء ذیحجه، چنین روزه ای تشریع نشده است.

المسألة السادس و عشرین: لو تمكّن من الصوم ولم يصم حتّى‌ مات يقضي عنه الثلاثة وليّه، والأحوط قضاء السبعة أيضاً.[1]

در صورتی که متمتعی که مکلف به صوم بدل از هدی بوده در عین قدرت بر صوم، قبل از گرفتن روزه از دنیا برود، در مورد وجوب قضای روزه اش بر ولی او سه قول وجود دارد:

    1. نظر شیخ طوسی ره این است: صام عنه وليه الثلاثة أيام، وليس عليه قضاء السبعة أيام.[2]

    2. مختار ابن ادریس ره در سرائر: و الأولى أنّه يجب ذلك على الولي[3] ، این قول را محقق ره در شرائع (ج1ص262) و علامه ره در منتهی (ج8ص227) اختیار کرده اند.

    3. مختار صدوق ره در مقنع: لا یجب علی ولیه القضاء عنه.

محقق در شرائع، قول دوم (وجوب قضای همه ده روز) را أشبه به اصول مذهب و قواعد آن دانسته و علامه ره نیز در کتاب مختلف در مقام استدلال بر آن قول فرموده است: انّه دين فوجب قضاؤه؛ لقوله- صلى اللّه عليه و آله-: «فدين اللّه أحق أن يقضى»[4] ، و نیز به روایاتی که ئر دو صحیح (بخاری و مسلم) نقل شده اند (صحیح البخاری: ج2ص240 کتاب الصوم- صحیح مسلم: ج3ص156 باب قضاء الصیام عن المیت) استدلال شده است.

همچنین به روایاتی نیز استدلال شده است که به دو روایت اشاره می کنیم:

    1. صحیحه معاویة بن عمار از امام صادق علیه السلام

محمد بن يعقوب، عن عدة من أصحابنا، عن أحمد بن محمد، عن الحسين بن سعيد، عن فضالة، عن معاوية بن عمار، قال: من مات ولم يكن له هدي لمتعته فليصم عنه وليه.[5]

از اطلاق این روایت 3 روز و 7 روز استفاده می شود.

    2. صحیحه حلبی از امام صادق علیه السلام

وعن علي بن إبراهيم، عن أبيه، عن ابن أبي عمير، عن حماد، عن الحلبي، عن أبي عبد الله عليه السلام أنه سأله عن رجل تمتع بالعمرة ولم يكن له هدي فصام ثلاثة أيام في ذي الحجة، ثم مات بعدما رجع إلى أهله قبل أن يصوم السبعة الأيام أعلى وليه أن يقضي عنه؟ قال: ما أرى عليه قضاء.[6]

این روایت بین 3 روز و 7 روز تفصیل داده و قضاس ولی نسبت به 3 روز را واجب دانسته نه 7 روز را.

به یکی از دو نحو می توان بین این دو روایت جمع کرد:

    • روایت اول را توسط روایت دوم تخصیص بزنیم که نتیجه اش عبارت از وجوب قضای 3 روز و عدم وجوب قضای 7 روز خواهد بود.

    • وقتی صحیحه حلبی را مورد دقت قرار دهیم متوجه می شویم که در مورد کسی است که 3 روز را در ذیحجه روزه گرفته و فقط مؤفق به گرفتن روزه 7 روز نشده است که امام علیه السلام در چنین موردی حکم به عدم وجوب قضاء کرده است لذا وقتی دو روایت را در کنار هم مورد ملاحظه قرار دهیم، قضای جمع بین آن دو این خواهد بود که به مفاد صحیحه معاویة بن عمار در موردی که هیچ روزه ای نگرفته است اخذ شود ولی اگر پس از گرفتن روزه 3 روز فوت کند، هیچ قضائی بر ولی نیست.