درس خارج فقه استاد سید محمد واعظ‌موسوی

موضوع: كتاب الحج/الحلق أو التقصير /ادامه روایات/لزوم تأخیر حلق یا تقصیر از ذبح

صحیحه محمد بن مسلم از امام صادق علیه السلام

محمد بن يعقوب، عن عدة من أصحابنا، عن أحمد بن محمد (وحميد) وسهل بن زياد جميعا، عن ابن محبوب، عن أبي أيوب، عن محمد بن مسلم، عن أبي جعفر عليه السلام في رجل زار البيت قبل أن يحلق، فقال: إن كان زار البيت قبل أن يحلق رأسه وهو عالم أن ذلك لا ينبغي له فإن عليه دم شاة.[1]

روشن است که اگر حلق یک عمل مستحب بود کفاره بر ترک آن مترتب نمی شود.

صحیحه علی بن یقطین از امام کاظم علیه السلام

محمد بن الحسن بإسناده عن أحمد بن محمد بن عيسى، عن الحسن بن علي ابن يقطين، عن أخيه الحسين، عن علي بن يقطين قال: سألت أبا الحسن عليه السلام عن المرأة رمت وذبحت ولم تقصر حتى زارت البيت فطافت وسعت من الليل ما حالها؟ وما حال الرجل إذا فعل ذلك؟ قال: لا بأس به يقصر ويطوف بالحج ثم يطوف للزيارة ثم قد أحل من كل شئ. أقول: وتقدم ما يدل على بعض المقصود.[2]

لزوم تأخیر حلق با تقصیر از ذبح:

مشهور فقهاء ترتیب مناسک سه گانه منا در روز عید (رمی جمره عقبه – ذبح – حلق یا تقصیر) را واجب می دانند بر خلاف برخی از فقهاء مانند: ابن ابی عقیل و نیز شیخ ره در خلاف و ابوالصلاح در کافی و علامه در مختلف که ترتیب را واجب نمی دانند کما اینکه شیخ ره در خلاف می فرماید: ينبغي أن يبتدئ بمنى برمي جمرة العقبة، ثم ينحر، ثم يحلق، ثم يذهب إلى مكة فيطوف طواف الزيارة و هو طواف الحج بلا خلاف، و يسعى إن لم يكن قدم السعي حين كان بمكة قبل الخروج، و الترتيب في ذلك مستحب...[3] ، و همین قول را ابی الصلاح در کافی (الکافی فی الفقه ص200) و ابن ادریس در سرائر (السرائر ج1ص600) اختیار کرده اند.

به عبارات برخی از قائلین به وجوب ترتیب نیز اشاره می کنیم:

شیخ ره در مبسوط می فرماید: فإذا فرغ من الذبح حلق بعده إن كان صرورة و لا يجزيه غير الحلق...[4] .

محقق ره در شرائع می فرماید: و ترتيب هذه المناسك واجب يوم النحر الرمي ثم الذبح ثم الحلق فلو قدم بعضها على بعض أثم و لا إعادة.[5]

علامه ره در کتاب المنتهی می فرماید: قال أكثر علمائنا: يجب ترتيب هذه المناسك بمنى: الرمي ثمّ الذبح ثمّ الحلق. و به قال أحمد ، و مالك ، و أبو حنيفة، و الشافعيّ في أحد القولين.[6]

قبل از بررسی روایاتی که بر وجوب ترتیب دلالت می کنند، آیه شریفه ای را که ممکن است برای لزوم ترتیب مورد استدلال واقع شود را ذکر می کنیم که خداوند حکیم فرموده است: ﴿فَإِنْ أُحْصِرْتُمْ فَمَا اسْتَيْسَرَ مِنَ الْهَدْيِ وَلاَ تَحْلِقُواْ رُؤُوسَكُمْ حَتَّى يَبْلُغَ الْهَدْيُ مَحِلَّهُ﴾[7]

در مورد "بلوغ قربانی به محلّش" دو احتمال وجود دارد:

    • مراد از آن، رسیدن قربانیِ فرستاده شده از سوی محصور به منا باشد – در این صورت دلیل بر وجوب ترتیب نخواهد بود.

    • مراد از آن، ذبح قربانیِ فرستاده شده از سوی محصور در منا باشد – در این صورت دلیل بر وجوب ترتیب خواهد بود.

و روشن است که وقتی ترتیب این مناسک برای محصور، واجب باشد برای غیز محصور به طریق اولی واجب خواهد شد.

مرحوم طبرسی ره در تفسیر مجمع البیان، اراده ذبح را از شخصیتهائی مانند: ابن عباس و ابن مسعود و حسن و عطاء نقل کرده و فرموده است: إنه الحرم، فإذا ذبح به في يوم النحر، أحل... [8] .