درس خارج فقه استاد سید محمد واعظ‌موسوی

موضوع: كتاب الحج/الحلق أو التقصير /طائفه دوم: روایاتی که به دلالت التزامی بر تعین حلق بر صرورة دلالت می کنند/ طائفه سوم: روایاتی که به جهت سکوت در مورد صرورة، عدم تعیّن حلق از آنها استفاده می شود.

طائفه دوم: روایاتی که به دلالت التزامی بر تعین حلق بر صرورة دلالت می کنند:

    1. موثقه عمار الساباطی از امام صادق علیه السلام

وبإسناده عن عمرو بن سعيد، عن مصدق بن صدقة، عن عمار الساباطي عن أبي عبد الله عليه السلام (في حديث) قال: سألته عن رجل حلق قبل أن يذبح، قال: يذبح ويعيد الموسى لان الله تعالى يقول " ولا تحلقوا رؤسكم حتى يبلغ الهدي محله "[1] .

روشن است که اگر صرورة بین حلق و تقصیر مخیّر بود در چنین فرضی به جهت عدم تمکن از حلق، تقصیر تعیّن پیدا می کرد؛ زیرا ضابطه واجب تخییری این است که هرگاه یکی از اطراف واجب تخییری ممتنع شود از عدل بودن خارج می شود و طرف دیگر تعین پیدا می کند.

    2. موثقه ابی بصیر از امام صادق علیه السلام

محمد بن الحسن باسناده عن الحسين بن سعيد، عن محمد بن سنان، عن عبد الله ابن مسكان، عن إسحاق بن عمار، عن أبي بصير، قال: سألت أبا عبد الله عليه السلام عن المتمتع أراد أن يقصر فحلق رأسه، قال: عليه دم يهريقه، فإذا كان يوم النحر أمر الموسى على رأسه حين يريد أن يحلق.[2]

وثاقت محمد بن سنان مورد اختلاف است و مشهور، وی را تضعیف نموده اند. وجه دلالت این حدیث نیز همانند حدیث قبلی است.

    3. معتبره زراره از امام صادق علیه السلام در پاسخ استفتائی که صورت گرفته

محمد بن يعقوب، عن محمد بن يحيى، عن محمد بن أحمد بن عيسى، عن ياسين الضرير، عن حريز، عن زرارة إن رجلا من أهل خراسان قدم حاجا وكان أقرع الرأس لا يحسن أن يلبي فاستفتى له أبا عبد الله عليه السلام فأمر له أن يلبي عنه، وأن يمر الموسى على رأسه، فان ذلك يجزي عنه.[3]

این حدیث نیز از نظر سند قابل اعتماد است؛ زیرا همه روات سند (غیر از یاسین الضریر) توثیق شده اند و ایشان نیز مورد توجه بوده و محقق داماد در موردش فرموده است: حدیثه قوی.

طائفه سوم: روایاتی که به جهت سکوت در مورد صرورة، عدم تعیّن حلق از آنها استفاده می شود:

    1. حدیثی که ابن ادریس ره در آخر سرائر نقل کرده

محمد بن إدريس في (آخر السرائر) نقلا من نوادر أحمد بن محمد بن أبي نصر البزنطي، عن الحلبي عن أبي عبد الله عليه السلام قال: سمعته يقول: من لبد شعره أو عقصه فليس له أن يقصر وعليه الحلق، ومن لم يلبده تخير إنشاء قصر، وإنشاء حلق، والحلق أفضل أقول: وتقدم ما يدل على حكم العمرة المفردة في أحاديث التقصير، وما يدل على حكم الصرورة، ويأتي ما يدل عليه.[4]

    2. صحیحه معاویه بن عمار از امام صادق علیه السلام

وعنه، عن صفوان بن يحيى، عن معاوية بن عمار، عن أبي عبد الله عليه السلام قال: إذا أحرمت فعقصت شعر رأسك أو لبدته فقد وجب عليك الحلق، وليس لك التقصير وان أنت لم تفعل فمخير لك التقصير والحلق في الحج وليس في المتعة إلا التقصير.[5]

    3. صحیحه هشام بن سالم از امام صادق علیه السلام

وعنه، عن النضر بن سويد، عن هشام بن سالم قال: قال أبو عبد الله عليه السلام إذا عقص الرجل رأسه أو لبده في الحج أو العمرة فقد وجب عليه الحلق.[6]

هر چند از عدم استثناء صرورة در این روایات، تخییر صرورة در حلق و تقصیر و عدم تعیّن حلق بر او استفاده می شود ولی ظهور بیانی که در روایات متعدد از جمله در 7 روایتی که آوردیم بر ظهور سکوتی این 3 روایت اخیره حاکم است؛ زیرا نهایت چیزی که از این 3 روایت استفاده می شود سکوت امام علیه السلام از بیان نمودن حکم صرورة است و اگر چنین سکوتی بر عدم تعیّن حلق برای او دلالت کند این دلالت در صورتی پذیرفته می شود که دلیلی حاکم بر آن نباشد وگرنه با وجود دلیل حاکم برای این ظهور سکوتی ارزشی باقی نمی ماند و روشن است که روایات فراوانی که بر تعیّن حلق برای صرورة دلالت می کنند برای این منظور کفایت می کنند.