درس خارج فقه استاد سید محمد واعظ‌موسوی

موضوع: كتاب الحج/الحلق أو التقصير /ادله قائلین به تخییر صرورة بین حلق و تقصیر

ادله قائلین به تخییر صرورة بین حلق و تقصیر:

قائلین به تخییر گاهی به کتاب و گاهی به سنت استدلال می کنند:

    1. استدلال قائلین به تخییر به آیه 27 سوره مبارکه فتح که خداوند می فرماید: ﴿لَقَدْ صَدَقَ اللَّهُ رَسُولَهُ الرُّؤْيَا بِالْحَقِّ لَتَدْخُلُنَّ الْمَسْجِدَ الْحَرَامَ إِن شَاء اللَّهُ آمِنِينَ مُحَلِّقِينَ رُؤُوسَكُمْ وَمُقَصِّرِينَ لَا تَخَافُونَ فَعَلِمَ مَا لَمْ تَعْلَمُوا فَجَعَلَ مِن دُونِ ذَلِكَ فَتْحًا قَرِيبًا ﴾[1] .

اجمال استدلالی که از سوی خوئی ره مطرح شده این است:

فان الله تعالى وعد المسلمين بأنهم يدخلون المسجد الحرام حال كونهم محلِّقين ومقصِّرين أي تدخلون المسجد الحرام وأنتم بين محلِّق ومقصِّر ، وهذا لا ينطبق إلاّ على دخولهم المسجد الحرام بعد الفراغ من أعمال ومناسك منى ، وأمّا في دخولهم الأوّل إلى المسجد الحرام لأداء عمرة التمتّع أو العمرة المفردة أو لحج القران والافراد فلم يكونوا محلِّقين ولا مقصِّرين حين الدخول، والظاهر من الآية الكريمة أنهم يدخلون حال كونهم محلِّقين ومقصِّرين، فقوله تعالى محلِّقين مقصِّرين حال للدخول ، وهذا ينطبق على إتيان أعمال الحج ومناسك منى ، فالآية الشريفة واردة مورد الحج .

إذا عرفت ذلك فلا ريب في أن حج المسلمين الذين حجّوا مع النبي (صلّى الله عليه وآله وسلّم) في تلك السنة كان حج صرورة إذ لم يحجّوا قبل ذلك ، ومع ذلك خيّرهم الله تعالى بين الحلق والتقصير... [2] .

اما چنین بیانی مواجه با اشکال است:

    1. فرمایش ایشان ره با سیاق آیات و اسباب نزول و قول مفسرین سازگار نیست؛ زیرا نقل شده که پیامبر اکرم صل الله علیه و آله وسلم در خوابی دید که به اتفاق یارانش برای انجام مناسک عمره وارد مکه می شوند و این خواب را برای یاران بیان کرد همگی خوشحال شدند، اما در سالی که صلح حدیبیه رخ داد، در آن هنگام که مشرکان راه ورود به مکه را در حدیبیه به روی آنها بستند، برخی از مسلمانان گرفتار شک و تردید شدند که مگر رؤیای پیامبر اکرم صل الله علیه و آله وسلم هم ممکن است نادرست از آب دربیاد؟

پیامبر اکرم صل الله علیه و آله وسلم در پاسخ فرمودند: "مگر من به شما گفتیم این رؤیا امسال تحقق خواهد یافت؟" این آیه در راه بازگشت به مدینه نازل شد و تأکید کرد که خواب پیامبر اکرم صل الله علیه و آله وسلم راست بوده و این واقعه بی شک اتفاق خواهد افتاد کمااینکه در سال بعد مؤفق به انجام عمره قضاء شدند و این خبر آسمانی تحقق پیدا کرد فلذا فقهای شیعه اجماع دارند که تحلل در عمره مفرده با حلق یا تقصیر است و حلق، افضل است {الشرائع ج1ص303 و صاحب جواهر ره نیز میفرماید: بلا خلاف اجده و لا اشکال (الجواهر ج20ص466)} لذا می گوئیم: این آیه در مورد عمره مفرده است و ارتباطی به حج ندارد و استدلال به آن در مورد حج، صحیح نیست.

    2. ایشان ره دو لفظ "مقصرین و محلّقین" را حال از "دخول" دانسته و آن را قرینه بر ورود آیه در مورد حج قرار دادند، در حالی که چنین فرمایشی را نیز صحیح نمی دانیم؛ زیرا این آیه کنایه از احرام است یعنی محرمینی که بعضی از آنها حلق و بعضی از آنها تقصیر خواهند کرد.

    3. بر فرض که آیه را ناظر به حجةالوداع بدانیم ولی همه کسانی که در این عملیات شرکت کردند صرورة نبودند بلکه پیامبر اکرم صل الله علیه و آله وسلم و تعدادی از اهل مدینه قبل از اسلام و بعد از اسلام، حج انجام داده بودند و شاهد این مدّعا بیعت انصار با پیامبر اکرم صل الله علیه و آله وسلم در سال 11 و 12 بعثت در عقبه بود لذا نمی توان قاطعانه آنها را صرورة دانست.