درس خارج فقه استاد سید محمد واعظ‌موسوی

موضوع: كتاب الحج/الحلق أو التقصير /ادامه روایات

مرسله ابن ابی عمیر از امام صادق علیه السلام

محمد بن الحسن باسناده عن أحمد بن محمد بن عيسى، عن ابن أبي عمير، عن بعض أصحابنا، عن أبي عبد الله عليه السلام قال: تقصر المرأة من شعرها لعمرتها مقدار الأنملة.[1]

ممکن است گفته شود که مدخلیت قیود سه گانه (المرأة، الشعر، العمرة) سبب می شود که حدیث، شامل "المرأة، الظفر، الحج" نشود، ولی این احتمال با توجه به عدم قول به فصل بین "زن و مرد" و "عمره و حج" و "مو و ناخن" مندفع است.

البته هر چند لفظ " مقدار الأنملة" ظاهراً از باب مثال ذکر شده است ولی به نظر می رسد که چون محتمل است چنین ذکری از باب تحدید باشد، لازم است احتیاط شود و به کمتر از بند انگشت اکتفا نشود.

خبر محمد الحلبی از امام صادق علیه السلام

وباسناده عن الحسين بن سعيد، عن محمد بن سنان، عن عبد الله بن مسكان عن محمد الحلبي قال: سألت أبا عبد الله عليه السلام عن امرأة متمتعة عاجلها زوجها قبل أن تقصر، فلما تخوفت أن يغلبها أهوت إلى قرونها فقرضت منها بأسنانها وقرضت بأظافيرها، هل عليها شئ؟ قال: لا، ليسى كل أحد يجد المقاريض.[2]

به جهت اشتمال سند بر "محمد بن سنان" که از نظر مشهور، ضعف است آن را دارای اعتبار نمی دانیم، محتمل است که این روایت، همان حدیث دوم این باب باشد هر چند در این حدیث خصوصیاتی ذکر شده که در حدیث 2 نیامد ولی چه بسا این تفاوت در بیان به جهت عدم عنایت راوی به ذکر همه خصوصیات باشد بنابراین قدرمتیقن، جمع بین دو تقصیر خواهد بود.

خبر عمر بن یزید از امام صادق علیه السلام

وعنه، عن محمد بن عمر، عن محمد بن عذافر، عن عمر بن يزيد، عن أبي عبد الله عليه السلام قال: ثم ائت منزلك فقصر من شعرك، وحل لك كل شئ.[3]

با توجه به مجموع روایاتی که مورد بررسی قرار دادیم می توان سه مطلب را استفاده کرد:

    1. مقتضای مرسله ابن ابی عمیر است که تقصیر به اندازه بند انگشت واجب است و تا زمانیکه دلیل در مقابل نباشد به آن اخذ می شود.

آنچه به عنوان دلیلی در مقابل آن است، اطلاق صحیحه جمیل بن دراج و حفض بن البختری است (یقصّر فی بعض ولایقصر فی بعض) و حال آنکه گفتیم: مفاد آن، عدم وجوب جمع بین دو تقصیر است و بعید است که مراد از آن تقصیر بعضی از هرکدام از مو و یا ناخن باشد ولی خبر عمر بن یزید را به جهت ضعف سند به عنوان دلیل به حساب نمی آید تا اطلاق آن (فقصّر من شعرک) مورد احتجاج باشد، بنابراین، احوط این است که تقصیر کمتر از بند انگشت نباشد.

    2. روایاتی که گذشت با فقط بر تقصیر موی سر دلالت دارند مانند صحیحه حلبی و مرسله ابن ابی عمیر و خبر عمر بن یزید، و یا بر جمع بین دو تقصیر دلالت دارند مثل خبر دوم حلبی (خبر چهارم) بنابراین: الاحوط التقصیر بالشعر هر چند اولی همان گونه که در متن تحریرالوسیله نیز فرموده است جمع بین تقصیرین است.

    3. در صورت اراده جمع بین دو تقصیر، احوط این است که ابتدا مقداری از مو را بچیند و سپس اقدام به گرفتن ناخن کند.