درس خارج فقه استاد سید محمد واعظ‌موسوی

موضوع: كتاب الحج/الحلق أو التقصير /فرع چهارم از مسئله بیست و هشتم/المسألة التاسع و العشرین

فرع چهارم از مسئله بیست و هشتم: ويجب فيهما النيّة بشرائطها ينوي بنفسه، والأولى‌ نيّة الغير- أيضاً- مع الإيكال إليه.

همانگونه که در بحث "ذبح" نیز متذکر شدیم بحث از نیت مربوط به ناسک است نه حلّاق، همانگونه که علامه در منتهی می فرماید: لا بدّ في الحلق و التقصير من النيّة‌؛ لأنّه نسك عندنا[1] .

روشن است که حلق و تقصی از اجزاء اعمال حج است بنابراین اگز نیّتی که به اعمال حج تعلق گرفته است در ذهن مکلف باید و به انجام این عمل دعوت کند، کفایت می کند و نیازی به خطور دادن در ذهن نیست، بله بر فرض که نیت را خطور در ذهن بدانیم لازم است به این صورت نیت کند که: برای خارج شدن از احرام حج تمتع از حجةالاسلام، حلق واجب (تقصیر واجب) انجام میدهیم قربةالی الله.

المسألة التاسع و العشرین: لو تعيّن عليه الحلق ولم يكن على‌ رأسه شعر يكفي إمرار الموسى‌ على‌ رأسه، ويجزي عن الحلق، ولو تخيّر من لا شعر له بينه وبين التقصير يتعيّن عليه التقصير. ولو لم يكن له شعر حتّى‌ في الحاجب ولا ظفر، يكفي له إمرار الموسى‌ على‌ رأسه.[2]

فرع اول از مسئله بیست و نهم: لو تعيّن عليه الحلق ولم يكن على‌ رأسه شعر يكفي إمرار الموسى‌ على‌ رأسه، ويجزي عن الحلق،

در صورتی که حلق بر ناسک متعیّن باشد ولی موئی در سر برای تراشیدن نداشته باشد کشیدن تیغ بر سر کفایت می کند.

محقق ره می فرماید: و من ليس على رأسه شعر أجزأه إمرار الموسى عليه.[3]

علامه ره در کتاب منتهی می فرماید: و لو لم يكن على رأسه شعر، سقط الحلق عنه إجماعا‌؛ لعدم ما يحلق، و يمرّ الموسى على رأسه، و هو قول أهل العلم كافّة.[4]

نکته: نداشتن موی سر گاهی به این صورت است که یکی دو روز قبل از عید قربان، سر را تراشیده و هنوز موئی برای تراشیدن نروئیده است و گاهی به دلیل کچل بودن فرد است که اصلا موئی در سرش نمی روید.

روایاتی که در این رابطه وارد شده اند:

    1. خبر ابی بصیر از امام صادق علیه السلام

محمد بن الحسن باسناده عن الحسين بن سعيد، عن محمد بن سنان، عن عبد الله ابن مسكان، عن إسحاق بن عمار، عن أبي بصير، قال: سألت أبا عبد الله عليه السلام عن المتمتع أراد أن يقصر فحلق رأسه، قال: عليه دم يهريقه، فإذا كان يوم النحر أمر الموسى على رأسه حين يريد أن يحلق.[5]

هرچند این روایت به دلیل وجود محمد بن سنان در سند، ضعیف است ولی به روایات ئی عمل می شود، منتهی استفاده کردن عمومیت از این روایت مشکل است؛ زیرا فاصله زمانی بین احلال در عمره تمتع تا روز قرباین چه بسا به اندازه ای است موی سر روئیده و حلق، صدق می کند فلذا نمی توان حکم فرد کچل را که اصلاً موئی بر سرش نمی روید و یا کسی که به جهت کم بودن فاصله زمانی دو حلق، موئی به سرش نروئیده است.

    2. موثقه عمارالساباطی از امام صادق علیه السلام

وبإسناده عن عمرو بن سعيد، عن مصدق بن صدقة، عن عمار الساباطي عن أبي عبد الله عليه السلام (في حديث) قال: سألته عن رجل حلق قبل أن يذبح، قال: يذبح ويعيد الموسى لان الله تعالى يقول " ولا تحلقوا رؤسكم حتى يبلغ الهدي محله "[6] .

روشن است که اگر حلق قبل از ذبح در همان روز عید قربان باشد، کشیدن تیغ بر سر حلق نمادین به حساب می آید و اما اگر قبلا حلق صورت گرفته باشد همانند روایت قبل خواهد بود و کشیدن تیغ بر سر به جهت تحقق حلق حقیقی است هر چند موهای ریز تراشیده می شوند وتعلیل کشیدن تیغ بر سر بوسیله آیه شریفه که حلق بعد از هدی ضمیمه شده مؤید این است که چنین عملی، حلث حقیقی به حساب می آید.

    3. معتبره زراره از امام صادق علیه السلام

محمد بن يعقوب، عن محمد بن يحيى، عن محمد بن أحمد بن عيسى، عن ياسين الضرير، عن حريز، عن زرارة إن رجلا من أهل خراسان قدم حاجا وكان أقرع الرأس لا يحسن أن يلبي فاستفتى له أبا عبد الله عليه السلام فأمر له أن يلبي عنه، وأن يمر الموسى على رأسه، فان ذلك يجزي عنه.[7]

اگر سند روایت را با وجود یاسین الضریر صحیح بدانیم بر جایگزینی حلق نمادین از حلق حقیقی در ما نحن فیه خواهد شد، بنابراین در صورتی ه حلق بر چنین شخصی متعین باشد باید تیغ را بر سر بکشد و نوبت به تقصیر نمی رسد.

به هر حال، کشیدن تیغ بر سر در هر دو حال واجب است؛ زیرا چنین عملی یا به عنوان حلق حقیقی است و یا به عنوان حلق نمادین، علامه ره نیز چنین وجوبی را از علمای شیعه نقل کرده و تعبیر امام راحل ره در متن (فانه ذلک یجزیه) ظهور در وجوب دارد.