درس خارج فقه استاد سید محمد واعظ موسوی

موضوع: كتاب الحج/الحلق أو التقصير /روایاتی که بر جواز تقدیم مناسک پنجگانه مکه بر مناسک منا دلالت دارند

روایاتی که بر جواز تقدیم مناسک پنجگانه مکه بر مناسک منا دلالت دارند:

روایاتی در این رابطه وارد شده‌اند که دارای سند صحیح و دلالت روشنی هستند که جواز تقدیم (خواه برای مضطر و خواه برای مختار) از آنها به ذهن متبادر می شود:

    1. صحیحه که دو نفر (ابن بکیر و جمیل) از امام صادق علیه السلام روایت کرده اند.

محمد بن الحسن باسناده عن محمد بن الحسين، عن أحمد بن محمد، عن ابن بكير وجميل جميعا عن أبي عبد الله عليه السلام انهما سألاه عن المتمتع يقدم طوافه وسعيه في الحج، فقال: هما سيان قدمت أو أخرت.[1]

ظاهراً ضمیر "هما" در این حدیث به تقدیم و تأخیر رجوع می کند و فراز " قدمت أو أخرت " تاکیدی برای فراز " هما سيان " است.

ممکن است به نظر برسد که ضمیر "هما" به دو لفظ طواف و سعی رجوع می کند و مراد این است که سعی حکم طواف را دارد و آن دو مساویند، فلذا از نظر تقدیم و تأخیر آن دو دارای یک حکم هستند اگر تقدیم طواف جائز باشد تقدیم سعی نیز جائز است و اگر تقدیم طواف جائز نباشد تقدیم سعی نیز جائز نخواهد بود، بنابراین احتمال، جای استدلال به این حدیث نخواهد بود.

اما وجه بطلان چنین احتمالی این است: چون سؤال سائل در مورد تقدیم طواف و سعی است، در صورتی جوای با آن مطابقت خواهد داشت که ضمیر "هما" به آن دو رجوع نماید و چنین احتمالی را در صورتی می توانستیم بپذیریم که سؤال در مورد وجود یا عدم وجود فرق بین طواف و سعی از نظر تقدیم یا عدم تقدیم باشد.

    2. صحیحه عبدالرحمان ابن الحجاج از امام کاظم (ابو ابراهیم) علیه السلام

وباسناده عن صفوان، عن عبد الرحمن بن الحجاج قال: سألت أبا إبراهيم عليه السلام عن الرجل يتمتع ثم يحل بالحج فيطوف بالبيت ويسعى بين الصفا والمروة قبل خروجه إلى منى، فقال: لا بأس.[2]

    3. صحیحه ای که علی بن یقطین از امام کاظم (ابوالحسن) روایت کرده است

وباسناده عن موسى بن القاسم، عن صفوان، عن عبد الرحمن بن الحجاج عن علي بن يقطين قال سألت أبا الحسن عليه السلام عن الرجل المتمتع يهل بالحج ثم يطوف ويسعى بين الصفا والمروة قبل خروجه إلى منى، قال: لا بأس به.[3]

بنابر تحقیقی که در کتاب وسائل الشیعه انجام شده این روایت از حضرت امام جعفر صادق علیه السلام (ابوعبدالله) روایت شده فلذا به دلیل اختلاف مرویّ‌عنه، این دو روایت را متحد نمی دانیم بلکه دو حدیث هستند.

    4. صحیحه ای که حفض بن البختری از امام کاظم علیه السلام روایت کرده است

محمد بن علي بن الحسين باسناده عن ابن أبي عمير، عن حفص بن البختري عن أبي الحسن عليه السلام في تعجيل الطواف قبل الخروج إلى منى، فقال: هما سواء أخر ذلك أو قدمه، يعني للمتمتع.[4]

امام علیه السلام در پاسخ از سؤال در مورد تعجیل طواف قبل از خروج به منا فرموده است: هما سواء أخر ذلك أو قدمه، يعني للمتمتع.

ضمیر "هما" در این حدیث به تقدیم و تأخیر برمی گردد نه طواف و سعی؛ زیرا ذکری از "سعی" در عبارت به میان نیامدع است.

جمع بین دو طائفه از روایات: (روایات دالّ برجواز تقدیم – روایات دالّ بر عدم جواز تقدیم)

به نظر می رسد که در مقام جمع بین این دو طائفه از روایات، لازم است از روایاتی که بر جواز تقدیم دلالت داریند به جهت اینکه مورد إعراض فقها قرار گرفته اند، رفع ید کرده و علم به آنها را به اولوالعلم واگذار کنیم و وجهی برای وجه‌الجمع دیگر مثل حما بر تقیه نیست؛ زیرا در بین علمای اهل سنت نیز قولی بر وجوب تقدیم وجود ندارد.