درس خارج فقه استاد سید محمد واعظ موسوی

موضوع: كتاب الحج/الحلق أو التقصير / ادامه مسئله سوم-و یجوز التقدیم لطواف...

ويجوز التقديم لطوائف:

الاولى‌: النساء إذا خفن عروض الحيض أو النفاس عليهنّ بعد الرجوع، ولم تتمكّن من البقاء إلى الطهر.

الثانية: الرجال والنساء إذا عجزوا عن الطواف بعد الرجوع لكثرة الزحام، أو عجزوا عن الرجوع إلى‌ مكّة.

الثالثة: المرضى‌ إذا عجزوا عن الطواف بعد الرجوع للازدحام أو خافوا منه.

الرابعة: من يعلم أنّه لايتمكّن من الأعمال إلى‌ آخر ذي الحجّة.[1]

بحث پیرامون گروههائی است که تقدیمم اعمال حج قبل از رفتن به عرفات و منا برای آنها جائز است، هر چند حضرت امام خمینی ره چهار طائفه را ذکر فرمودند ولی در مجموع نصوص به 5 عنوان برخورد می کنیم که عبارتند از: الخائفه من الحیض و النفاس، والشیخ الکبیر، و المریض، والمعلول، والمرأة. البته به زودی مشخص خواهد شد که عناوین 5گانه در روایات در واقع به همان عناوین چهارگانه‌ای که حضرت امام راحل ره ذکر کرده‌اند، برمی‌گیرند.

با توجه به معذوریتی که در عبارت تحریرالوسیله ذکر شده‌اند معلوم می شود که عدم قدرت بر انجام مناسک پنجگانه پس از برگشت به مکه به عنوان عذر جامع عناوین چهارگانه است

که گاهی تشریعی است مثل، خوف از حیض و نفاس و با تکوینی است مثل، پیری و مریضی.

حال لازم است ادله هرکدام از معذورین چهارگانه را مورد بررسی قرار دهیم.

    • ادله ای که بر جواز تقدیم اعمال مکه در طائفه اولی دلالت می کنند (النساء إذا خفن عروض الحيض أو النفاس عليهنّ بعد الرجوع...)

    1. صحیحه حلبی از امام صادق علیه السلام

محمد بن يعقوب، عن علي بن إبراهيم، عن أبيه، عن ابن أبي عمير، عن حفص بن البختري، ومعاوية بن عمار، وحماد، عن الحلبي جميعا، عن أبي عبد الله عليه السلام قال: لا بأس بتعجيل الطواف للشيخ الكبير والمرأة تخاف الحيض قبل أن تخرج إلى منى.[2]

    2. صحیحه اسماعیل بن عبدالخالق از امام صادق علیه السلام

وبالاسناد عن يونس، عن إسماعيل بن عبد الخالق قال: سمعت أبا عبد الله عليه السلام يقول: لا بأس أن يعجل الشيخ الكبير والمريض والمرأة والمعلول طواف الحج قبل أن يخرج إلى منى.[3]

لازم به ذکر است که هرچند لفظ "المرأة" در این حدیث به نحو مطلق ذکر شده ولی با توجه به روایات دیگری که در این زمینه وارد شده معلوم می شود که اطلاق این لفظ اراده نشده بلکه قدر متیقن از آن، که صورت ترس از عروض حیض و نفاس است، اراده شده است؛ زیرا در کنار صاحبان عذر ذکر شده است کمااینکه مراد از لفظ "معلول" در این حدیث و نظائر آن، شخص مریضی است که تحمل ازدحام را ندارد.

    3. موثقه اسحاق بن عمار از امام کاظم علیه السلام

وعن أبي علي الأشعري، عن محمد بن عبد الجبار، عن صفوان بن يحيى، عن إسحاق بن عمار قال: سألت أبا الحسن عليه السلام عن المتمتع إذا كان شيخا كبيرا أو امرأة تخاف الحيض يعجل طواف الحج قبل أن يأتي منى؟ فقال: نعم، من كان هكذا يعجل، قال: وسألته عن الرجل يحرم بالحج من مكة ثم يرى البيت خاليا فيطوف به قبل أن يخرج، عليه شئ؟ فقال: لا[4] .

    • دلیل بر جواز تقدیم در مردان و زنانی که به جهت زیادی ازدحام و عجز از رجوع به مکه از انجام طواف عاجزند، (الرجال والنساء إذا عجزوا عن الطواف بعد الرجوع لكثرة الزحام...).

روایاتی که بر جواز تقدیم در افراد پیر دلالت دارند بر ما نحن فیه نیز دلالت می کنند؛ زیرا "شیخوخیت" نماد عجز و نشانه حرج است، لذا هر کس که دارای چنین ملاکی باشد از معذورین به حساب آمد کما اینکه در عبارت حضرت امام راحل ره نیز چنین است.

    • دلیل بر جواز در طائفه سوم (المرضى‌ إذا عجزوا عن الطواف بعد الرجوع للازدحام أو خافوا منه).

در صحیحه اسماعیل بن عبدالخالق، مریض بر الشیخ الکبیر عطف شده لذا با قطع نظر از اینکه تأخیر موجب حرج باشد یا نه، قدرت بر طواف بعد از رجوع داشته باشد و یا عاجز باشد، تقدیم بر او جائز است؛ زیرا چنین فردی غالباً عاجز است و نادر نیز به غالب ملحق می شود.

    • دلیل بر جواز در طائفه چهارم (من يعلم أنّه لايتمكّن من الأعمال إلى‌ آخر ذي الحجّة).

قاعده اولویت در اینجا جریان پیدا می کند؛ زیرا وقتی این اعمال در صورت حرج، جائز باشد در صورت عدم تمکن به طریق اولی جائز خواهد بود.