درس خارج فقه استاد سید محمد واعظ موسوی

موضوع: كتاب الحج/الحلق أو التقصير /ادامه مطلب

نکته: با دقت در مضمون روایاتی که در مورد جواز تقدیم اعمال مکه بر صاحبان عدر وارد شده اند روشن می شود که موضوعِ حکم به جواز تقویم این اعمال، معذور عرفی است خواهد تحت یکی از عناوین مذکور در متن باشد یا نه. و روشن است که مراد از "معذور عرفی" کسی است که از نظر عرف، عذری در صورت تقدیم اعمال پذیرفته می شود نه اینکه هر کسی با داشتن هرگونه مشغولیتی کع سبب تأخیر افتادن عمل در صورت تأخیر از اعمال منا می شود معذور به حساب آید (مثل خدمتگزاران کاروانها) وگرنه اکثر افراد معذور به حساب خواهد آمد وهرگاه در جواز و عدم جواز تقدیم اعمال مکه بر اعمال مکه بر اعمال منا شک شود به اطلاق خبر ابی بصیر رجوع می کنیم.

وعنه عن أبيه، عن إسماعيل بن مرار، عن يونس، عن علي بن أبي حمزة عن أبي بصير قال: قلت: رجلا كان متمتعا وأهل بالحج، قال: لا يطوف بالبيت حتى يأتي عرفات، فإن هو طاف قبل أن يأتي منى من غير علة فلا يعتد بذلك الطواف.[1]

مراد از "من غير علة" در این حدیث، همان معذور عرفی است که حاضرین در حج او را معذور به حساب می آورند نه اینکه مراد از آن، هر کسی باشد که اشتغالات شخصی و راحت طلبی او را انجام اعمال مکه پس از رجوع از مکه باز دارد.

البته ابن ادریس ره در موارد عذر عرفی نیز قائل به عئم جواز تقدیم اعمال مکه بر اعمال منا شده و می فرماید:

والصحيح أنّه لا يجوز تقديم المؤخّر ، ولا تأخير المقدّم ، من أفعال الحج ، لأنّه مرتب ، هذا هو الذي تقتضيه أصول المذهب ، والإجماع منعقد عليه ، والاحتياط يقتضيه أيضا ، فلا يرجع عن المعلوم إلى المظنون ، وأخبار الآحاد لا توجب علما ولا عملا.[2]

به نظر ما: فرمایش ایشان، افراط است در مقابل قول به جواز تقدیم مطلقا که تفریط است، و روایات وارده در این زمینه متضافرند نه خبر واحد محض.

وقتی که خوف فوت آن مجوز تقدیم اعمال مکه است: آیا مراد از وقتی که در صورت تقدیم اعمال مکه بر وقوفین، خوف فوت واجب می شود عبارت از عید قربان است یا مراد از آن آخر ایام تشریق است و یا تا پایان ذی الحجه اراده شده است؟

محقق خوئی ره در این رابطه می فرماید: لم أر من تعرّض لذلك سوى شيخنا النائيني (قدس سره) فانه ذكر في مناسكه أن مناط التعذر هو كونه متعذراً إلى آخر أيام التشريق ، لا خصوص يوم النحر ولا مطلقاً فلو علم بالتمكن من الطّواف في أواخر ذي الحجة وبعد أيام التشريق يجوز التقديم فلا خصوصية ليوم النحر ولا إطلاق له إلى آخر ذي الحجة، فاذا علم بعدم التمكّن من الطّواف في أيام التشريق يجوز له تقديمه وإن علم بالتمكّن من الطّواف بعد أيام التشريق[3] .

تحقیق مطلب این است که چنین مطلبی مبتنی بر نظریه ای است که در مورد وقت مناسک اختیار می شود، فقیهی که تأخیر اعمال مکه تا پایان تشریق را جائز می داند خوف فوت اعمال مکه را نیز محدود به چنین وقتی قرار می دهد و فقیهی که تأخیر اعمال مکه تا پایان ماه ذی الحجه را جائز می داند خوف فوت این اعمال را نیز مقید به چنین وقتی می داند و چون در مسئله 2، قول به جواز تأخیر تا پایان ماه را اختیار کردیم در اینجا بر همان اساس مشی می کنیم و می گوئیم: در صورت خوف از فوت اعمال مکه تا پایان ذی الحجه باشد تقدیم این اعمال جائز می شود.