درس خارج فقه استاد سید محمد واعظ موسوی

موضوع: بحث از جواز یا عدم جواز تقدیم سعی بر وقوفین و اعمال منا

آنچه از تعبیرات برخی از فقهاء همانند محقق نائینی ره استفاده می شود این است که جواز تقدیم، به طواف حج و نماز آن اختصاص دارد و شامل سعی نمی شود آنجا که می فرماید: ولایجوز له تقدیم الطواف الواجب علی الوقوفین و مناسک یوم النحر الا لضرورة.

صریح عبارت حضرت امام خمینی ره جواز تقدیم همه اعمخال مکه است به طوری که سعی و طواف نساء و نماز آن را نیز شامل می شود چنانکه مشهور بین فقهاء نیز همین است و معمولاً سعی را عطف بر طواف می کنند ولی ایضاح مطلب نیازمند غور در کلمات بزرگان است.

محقق خوئی ره در این رابطه قائل به تفصیل بین صورتی که مستند عبارت از اخبار مجوزّه و صورتی که میتند عبارت از اخبار مختص به مریض و عاجز شده و می فرماید: فعلی الاول یجوز تقدیم الطواف و السعی، لورود السعی فیه، ففی صحیحة ابن بکیر و جمیل عن ابی عبدالله علیه السلام: انهما سألاه عن المتمتع يقدم طوافه وسعيه في الحج، فقال: هما سيان قدمت أو أخرت.[1]

و نظیره غیره کصحیحة عبدالرحمن بن الحجاج: وباسناده عن صفوان، عن عبد الرحمن بن الحجاج قال: سألت أبا إبراهيم عليه السلام عن الرجل يتمتع ثم يحل بالحج فيطوف بالبيت ويسعى بين الصفا والمروة قبل خروجه إلى منى، فقال: لا بأس.[2]

و امّا اذا کان المستند الروایات الخاصة فی هذا المقام الواردة فی الشیخ الکبیر و المریض و المعلول و المرأة تخاف الحیض، فالتقدم مختص بالطواف لعدم ذکر السعی فیه، و بما أنّ الاخبار المحوّزه مطروحة بمخالفتها السنة، فاللازم الاقتصار علی جواز تقدیم الطواف دون السعی، و أما السعی فیأتی به فی وقته لعدم الزحام بخلاف الطواف فانّ فیه الزحامَ للإتیان به تطوعاً ایضاً، بخلاف السعی فانّه بما أنه لاتطوع فیه و القاوم لایسعی الا مرة واحدة و یقلُّ فیه الزحام.

به نظر می رسد که حکم به جواز تقدیم را می توان از طواف یه سعی نیز سرایت داد و این داد و این سرایت، مقتضای دقت در عناوینی است که در روایات مجوّز تقدیم وارد شده اند، این عباوین عبارتند از:

    1. الخوف عروض الحیض او النفاس بعد الرجوع مع التمکن من البقاء، کما فی صحیح الحلبی و موثقة اسحاق ابن عمار

محمد بن يعقوب، عن علي بن إبراهيم، عن أبيه، عن ابن أبي عمير، عن حفص بن البختري، ومعاوية بن عمار، وحماد، عن الحلبي جميعا، عن أبي عبد الله عليه السلام قال: لا بأس بتعجيل الطواف للشيخ الكبير والمرأة تخاف الحيض قبل أن تخرج إلى منى.[3]

وعن أبي علي الأشعري، عن محمد بن عبد الجبار، عن صفوان بن يحيى، عن إسحاق بن عمار قال: سألت أبا الحسن عليه السلام عن المتمتع إذا كان شيخا كبيرا أو امرأة تخاف الحيض يعجل طواف الحج قبل أن يأتي منى؟ فقال: نعم، من كان هكذا يعجل، قال: وسألته عن الرجل يحرم بالحج من مكة ثم يرى البيت خاليا فيطوف به قبل أن يخرج، عليه شئ؟ فقال: لا[4] .

    2. الشیخ الکبیر

    3. المریض

    4. المرأة

    5. المعلول

آنچه به ذهن می رسد این است که وجه جواز تقدیم در 4 صنف أخیر، خوف از عجز و ناتوانی پس از انجام عملیات سنگین وقوفین و اعمال مناست هر چند ممکن است به دلیل ازدحام باشد حال اگر علت تقدیم، خوف از عروض حیض یا نفاس باشد جواز تقدیم به طواف و نماز آن اختصاص پیدا می کند و شامل سعی نمی شود چرا که مسعی جزء مسجرالحرام نیست، ولی اگر وجه تقدیم، خوف از ازدحام یا عجز باشد هر چند ممکن است گفته شود در مورد سعی، خوف از ازدحام نیست چرا که استحباب برای سعی، ثابت نیست به خلاف طواف که نه تنها آن بلکه تکثیر آن نیز مستحب است (هر چند در سالهای اخیر، ازدحام در مسعی نیز وجود دارد) ولی عجز از ازدحام عمل در سعی نیز مانند طواف جریان دارد.

نتیجه: لازم است بین زنی که از حیض یا نفاس می ترسد و اصناف دیگر تفصیل داده به طوری که اولی فقط طواف و نماز را مقدم می کند ولی در اصناف دیگر تقدیم سعی نیز جائز است.