درس خارج فقه استاد سید محمد واعظ موسوی

موضوع: ادامه روایاتی که بر توقف حلیت بوی خوش بر سعی دلالت دارد

ب: صحیحه منصوربن حازم از امام صادق علیه السلام

محمد بن الحسن باسناده عن موسى بن القاسم، عن محمد، عن سيف، عن منصور بن حازم قال: سألت أبا عبد الله عليه السلام عن رجل رمى وحلق أيأكل شيئا فيه صفرة، قال: لا حتى يطوف بالبيت وبين الصفا والمروة ثم قد حل له كل شئ إلا النساء حتى يطوف بالبيت طوافا آخر، ثم قد حل له النساء.[1]

این روایت حداقل از نظر سند، حسنه به حساب می آید.

محمد در این سند یا محمد بن ابی عمیر است که در این صورت از نظر سند، این روایت را صحیحه خواهیم دانست و یا محمدبن خالد الطیاسی متوفای سال 295 است که هر چند از اصحاب امام کاظم علیه السلام شمرده شده ولی حدیثی از ائمه علیهم السلام نقل نکرده و در مدح یا وثاقت وی چیزی وارد نشده است، که در این صورت روایت را حسنه خواهیم شمرد و مراد از "سیف" نیز سیف ابن عمیرة النخعی است که علاوه بر توثیق خاص، توثیقات عامه میز دارد.

ج: صحیحه معاویة بن عمار از امام صادق علیه السلام

محمد بن يعقوب، عن علي، عن أبيه، وعن محمد بن إسماعيل، عن الفضل ابن شاذان، عن ابن أبي عمير، وصفوان بن يحيى، عن معاوية بن عمار، عن أبي عبد الله عليه السلام (في حديث) قال: فإذا أتيت يوم النحر فقمت على باب المسجد قلت: " اللهم أعني على نسكك، وسلمني له، وسلمه لي أسألك مسألة العليل الذليل المعترف بذنبه أن تغفر لي ذنوبي، وأن ترجعني بحاجتي، اللهم إني عبدك، والبلد بلدك، والبيت بيتك، جئت أطلب رحمتك، وأؤم طاعتك متبعا لأمرك، راضيا بقدرك، أسألك مسألة المضطر إليك، المطيع لأمرك، المشفق من عذابك، الخائف لعقوبتك، أن تبلغني عفوك، وتجيرني من النار برحمتك، ثم تأتي الحجر الأسود فتستلمه وتقبله، فإن لم تستطع فاستلم بيدك وقبل يدك، وإن لم تستطع فاستقبله وكبر وقل كما قلت حين طفت بالبيت يوم قدمت مكة، ثم طف بالبيت سبعة أشواط كما وصفت لك يوم قدمت مكة، ثم صل عند مقام إبراهيم ركعتين، تقرأ فيهما بقل هو الله أحد، وقل يا أيها الكافرون، ثم ارجع إلى الحجر الأسود فقبله إن استطعت واستقبله وكبر، ثم اخرج إلى الصفا فاصعد عليه واصنع كما صنعت يوم دخلت مكة، ثم ائت المروة فاصعد عليها، وطف بينهما سبعة أشواط، تبدأ بالصفا وتختم بالمروة، فإذا فعلت ذلك فقد أحللت من كل شئ أحرمت منه إلا النساء، ثم ارجع إلى البيت وطف به أسبوعا آخر، ثم تصلي ركعتين عند مقام إبراهيم عليه السلام، ثم قد أحللت من كل شئ، وفرغت من حجك كله وكل شئ أحرمت منه.[2]

2. روایاتی که بر کفایت طواف حج و نماز آن در حلیت بوی خوش دلالت دارند:

الف: روایتی که صاحب وسائل ره به نقل از تهذیب شیخ ره با این سند آورده،

وعنه، عن محمد بن سيف بن عميرة، عن منصور بن حازم، عن أبي عبد الله عليه السلام قال: إذا كنت متمتعا فلا تقربن شيئا فيه صفرة حتى تطوف بالبيت.[3]

از نظر سند حداقل حسنه است و دلالتش بر کفایت طواف ظاهر است. ممکن است گفته شود این روایت با روایتی که قبلاً با علامت "ب" ذکر شد متحد است؛ زیرا سند و مرویٌ‌عنه در هر دو روایت یکی است و دو چیز موجب تعدد شده:

اولاً: اختلافی که در لفظ دو روایت وجود دارد.

ثانیاً: شیخ ره در دو باب مختلف نقل کرده است.

و چون روایت قبلی مشتمل بر ذکر لفظ "سعی" بود و فرمود: "لا، حتی یطوف بالبیت و یسعی بین السعی و المروة" اعتماد بر این نقل دوم به دلیل این که نقصان در آن راه یافته است وگرنه با روایت قبلی متحد است، مواجه با اشکال است.

به نظر ما به ظاهر الفاظ دو نقل مانع از قول به اتحاد آن دو است، هر چند مشهور به مضمون این روایت عمل نکرده اند و در مقابل روایات قبلی است.

ب: خبری که صاحب وسائل ره از کتاب بصائرالدرجاتِ سعد بن عبدالله که ثقه و جلیل القدر و کثیر التصانیف و... است نقل کرده که این خبر از سه نفر (القاسم بم ربیع که ثقه است – محمدبن الحسین بن ابی الخطاب که از اصحاب سه امام (نهم و دهم و یازدهم) است و محمد بن سنان که مشهور به عدم و وثاقت است) که هر سه آن را از کتاب "مباح المدائنی" نقل کرده اند انحرافات غلات و تبیین شبهات رفتاری و علمی این گروه است، امام صادق علیه السلام در مورد کیفیت انجام حج تمتع نوشته اند: فإذا أردت المتعة في الحج فأحرم من العقيق... ثم ترمي الجمرات، وتذبح وتغتسل، ثم تزور البيت، فإذا أنت فعلت ذلك أحللت[4] .

هر چند ظاهر این روایت بر کافی بودن طواف برای حلیت بوی خوش بدون نیاز به سعی، دلالت دارد ولی با اشکال مواجه است:

    1. ظاهر تعبیر "فإذا أنت فعلت ذلك أحللت" این است که با انجام طواف، حتی مسائل جنسی نیز حلال می شود و این بر خلاف اجماع است که حلیت نساء را متوقف بر انجام طواف مخصوص (طواف نساء) می دانند لذا چاره ای غیر از تقیید به طواف نساء نداریم.

    2. این روایت در وجوب رمی حجرات سه گانه در روز عید قربان دلالت می کند که بر خلاف اجماع است.

    3. این روایت بر وجوب اغتسال در روز عید قربان دلالت دارد که قاولی ندارد.

    4. این روایت متعرض انجام حلق یا تقصیر در روز عید قربان که از واجبات منا در این روز هستند، نشده است.

    5. این روایت به صورت مکاتبه است و از ضعف سندی برخوردار است.

نتیجه: آنچه گفته شده این است که: حلیت بوی خوش متوقف بر انجام سعی پس از طواف حج و نماز آن است.