درس خارج فقه استاد سید محمد واعظ موسوی

موضوع: ادامه المسألة العاشرة (فرع دوم)

فرع دوم از مسئله دهم: ...ولو قدّمه عليه سهواً أو جهلًا بالحكم صحّ سعيه وطوافه؛ وإن كان الأحوط إعادة الطواف.[1]

حکم به صحت سعی ئ طواف نساء را در صورتی که به سبب سهو یا جهل به حکم، طواف نساء را بر سعی مقدم کند، صاحب جواهر به از کتابهائی مانند: النافع، القواعد، محکی‌النهایةِ والمبسوط، المهذب، السرائر، الجامع والوسیلة نقل کرده است (الجواهر ج19ص398) لذا لازم است روایاتی را که مستند چنین قولی هستند مورد ملاحظه قرار دهیم که عبارت از سه روایت هستند:

    1. صحیحه جمیل بن دراج از امام صادق علیه السلام

وعن علي بن إبراهيم، عن أبيه، عن ابن أبي عمير، عن جميل بن دراج قال: سألت أبا عبد الله عليه السلام عن الرجل يزور البيت قبل أن يحلق، قال: لا ينبغي إلا أن يكون ناسيا، ثم قال: إن رسول الله صلى الله عليه وآله وسلم أتاه أناس يوم النحر فقال بعضهم: يا رسول الله اني حلقت قبل أن أذبح، وقال بعضهم: حلقت قبل أن أرمي، فلم يتركوا شيئا كان ينبغي أن يؤخروه إلا قدموه، فقال: لا حرج.[2]

    2. صحیحه محمد بن حمران از امام صادق علیه السلام

وبإسناده عن موسى بن القاسم، عن عبد الرحمن، عن محمد بن حمران قال: سألت أبا عبد الله عليه السلام عن رجل زار البيت قبل أن يحلق، قال: لا ينبغي إلا أن يكون ناسيا، ثم قال: ان رسول الله صلى الله عليه وآله أتاه أناس يوم النحر فقال بعضهم: يا رسول الله ذبحت قبل أن أرمي وقال بعضهم: ذبحت قبل أن أحلق، فلم يتركوا شيئا أخروه وكان ينبغي أن يقدموه ولا شيئا قدموه كان ينبغي لهم أن يؤخروه إلا قال: لا حرج. أقول: وتقدم ما يدل على ذلك في الذبح، وعلى ترك تقصير إحرام العمرة في محله.[3]

محقق خوئی ره استدلال به این دو روایت را مورد اشکال قرار داده و می فرماید: مورد الروايتين هو التقديم و التأخير في أجزاء الحجّ و أفعاله كالرمي و الذبح، و طواف النساء ليس من أعماله و إنّما هو واجب مستقل، وحالطواف النساء، حال الرمي قبل يوم النحر، فلو بات في منى قبل يوم العيد و رمى في يومه فلا يجزيه.[4] (از کتاب المعتمد مرحوم خوئی ره).

به نظر می رسد که چنین اشکالی وارد نیست؛ زیرا محور استدلال، اطلاق فرمایش امام در صحیحه جمیل که فرموده است: "الرجل يزور البيت قبل أن يحلق" و نیز اطلاق فرمایش آن‌حضرت در صحیحه محمد بن حمران است که فرموده است: "رجل زار البيت قبل أن يحلق" چرا که طواف (زیارت البیت) که قبل از حلق انجام داده شده ممکن است طواف زیارت و یا طواف نساء باشد.

ایشان ره در مقام نقض بر استدلال به دو روایت، عدم کفایت رمی قبل از یوم‌النحر را ذکر فرمودند و حال آنکه به نظر می رسد که چنین قیاسی مع‌الفارق است؛ زیرا هر چند در مانحن فیه ترتیب رعایت نشده ولی زمان، صلاحیت برای انجام طواف نساء را دارد به خلاف نقضی که ایشان ره آوردند چرا که روز ترویه یا روزهائی قبل از آن صلاحیت برای انجام رمی را که ظرف زمانی آن از طلوع آفتاب در روز عید قربان تا غروب روز دوازدهم است، ندارد.

    3. موثقه ای که سماعة بن مهران از امام کاظم علیه السلام در مورد شخصی که طواف حج و طواف نساء را قبل از اتیان سعی بین صفا و مروه انجام داده می پرسد و آن حضرت علیه السلام می فرماید: لا يضره يطوف بين الصفا والمروة وقد فرغ من حجه[5]

این حدیث از سوی برخی از فقهاء نظیر شیخ ره بر صورت نسیان یا جهل به حکم، حمل شده نه بر صورت عمد یا ضرورت.