درس خارج فقه استاد سید محمد واعظ موسوی

موضوع: روایات دال بر وجوب بیتوته در منا

تعدادی از روایات نیز بر وجوب بیتوته در منا دلالت می کنند که عبارتند از:

    1. صحیحه معاویة بن عمار از امام صادق علیه السلام

محمد بن الحسن باسناده عن موسى بن القاسم، عن صفوان، عن معاوية بن عمار، عن أبي عبد الله عليه السلام قال: إذا فرغت من طوافك للحج وطواف النساء فلا تبيت إلا بمنى إلا أن يكون شغلك في نسلك، وإن خرجت بعد نصف الليل فلا يضرك ان تبيت في غير منى.[1]

باید توجه کرد که تقیید وجوب بیتوته در منا، به فراغ از انجام طواف حج و طواف نساء، در این صحیحه به معنای مشروط بودن وجوب بیتوته به انجام طوافین نیست؛ زیرا همه فقهاء وجوب بیتوته را به نحو مطلق (خواه اعمال مکه را انجام داده باشد یا نه) بیان کرده اند، بلکه چنین تقییدی برای دفع توهمی است که چه بسا برای شخص پیش می آید و خیال می کند که اعمال مکه، پایان اعمال حج است،لذا خطاب به چنین کسی است تا بداند که در صورت انجام اعمال مکه لازم است برای انجام اعمال منی به این سرزمین برگردد.

محقق ره نیز از این نص، تبعیت کرده و در شرائع می فرماید: و إذا قضى الحاج مناسكه بمكة من طواف الزيارة و السعي و طواف النساء فالواجب العود إلى منى للمبيت بها[2] . و همانگونه که ملاحظه می شود حضرت امام خمینی ره نیز در متن تحریرالوسیله از ایشان پیروی کرده است.

    2. صحیحه محمد بن مسلم از احدهما علیهم السلام

وباسناده عن الحسين بن سعيد، عن صفوان بن يحيى، وفضالة، عن العلاء بن رزين، عن محمد بن مسلم، عن أحدهما عليهما السلام أنه قال في الزيارة: إذا خرجت من منى قبل غروب الشمس فلا تصبح إلا بمنى.[3] خواه زیارت به طواف واجب تفسیر شود خواه به طواف مستحبی.

    3. روایتی که صدوق ره به واسطه جمیل بن دراج از امام صادق علیه السلام نقل کرده است.

محمد بن علي بن الحسين باسناده عن جميل بن دراج، عن أبي عبد الله عليه السلام أنه قال: إذا خرجت من منى قبل غروب الشمس فلا تصبح إلا بها.[4]

    4. صحیحه العیص بن قاسم از امام صادق علیه السلام

وعنه عن صفوان، عن العيص بن القاسم قال: سألت أبا عبد الله عليه السلام: عن الزيارة من منى، قال: إن زار بالنهار أو عشاء فلا ينفجر الصبح إلا وهو بمني وإن زار بعد أن انتصف الليل أو السحر " ويسحر خ ل " فلا بأس عليه ان ينفجر الصبح وهو بمكة.[5]

مستفاد از این صحیحه، تخییر بین إصباح در منا و بیتوته نصف اول شب در منا است (البته پیرامون مقدار بیتوته در فرع بعدی بحث خواهیم کرد).

البته ظاهر روایت سعید ابن یسار از امام صادق علیه السلام که بر جواز فوت مبیت در منا، دلالت دارد،

وباسناده عن سعد بن عبد الله، عن محمد بن الحسن (الحسين خ ل)، عن محمد بن عيسى، عن صفوان، عن سعيد بن يسار قال: قلت: لأبي عبد الله عليه السلام: فاتتني ليلة المبيت بمنى من شغل، فقال: لا بأس. أقول: تقدم الوجه في مثله.[6] این روایت بر صورتی که مشغول به عبادت در مسجدالحرام بوده است، حمل می شود که مسئله 3 به عنوان یکی از موارد استثناء، خواهد آمد.

علاوه بر آیه و روایات فوق، دو دلیل دیگر برای وجوب بیتوته در منا اقامه شده است:

    1. استیذان عباس از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله وسلم برای بیتوته در مکه.

این مطلب از صحیحه مالک ابن اعین از امام باقر علیه السلام استفاده می شود، وفي (العلل) عن أبيه، ومحمد بن الحسن الوليد، عن سعد بن عبد الله.عن الهيثم بن أبي مسروق، عن الحسن بن محبوب، عن علي بن رئاب، عن مالك ابن أعين، عن أبي جعفر عليه السلام إن العباس استأذن رسول الله صلى الله عليه وآله أن يبيت بمكة ليالي منى، فأذن له رسول الله صلى الله عليه وآله من أجل سقاية الحاج.[7] معلوم است که اگر بیتوته در منا واجب نبود وجهی برای اجازه گرفتن از پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم برای بیتوته در مکه وجود داشت و إذن پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم از جواز بیتوته در مکه، در صورتی که غرض مهمی وجود داشته باشد کشف می کند.

    2. ترتب کفاره بر ترک بیتوته که از روایاتی استفاده می شود:

    • صحیحه علی بن جعفر از امام کاظم علیه السلام

وعنه، عن علي بن جعفر، عن أخيه موسى عليه السلام عن رجل بمكة في ليالي منى حتى أصبح، قال: إن كان أتاها نهارا فبات فيها حتى أصبح فعليه دم يهريقه[8]

    • صحیحه علی بن جعفر از امام کاظم علیه السلام

وعنه، عن صفوان قال: قال أبو الحسن عليه السلام: سألني بعضهم عن رجل بات ليالي منى بمكة فقلت: لا أدرى، فقلت له: جعلت فداك ما تقول فيها؟ فقال عليه السلام: عليه دم شاة إذا بات، فقلت: إن كان إنما حبسه شأنه الذي كان فيه من طوافه وسعيه لم يكن لنوم ولا لذة، أعليه مثل ما على هذا؟ قال: ما هذا بمنزلة هذا، وما أحب أن ينشق له الفجر إلا وهو بمنى.[9]