درس خارج فقه استاد سید محمد واعظ موسوی

موضوع: کافی بودن بیتوته منا در شبهای یازدهم و دوازدهم

کفایت بیتوته در این دو شب مورد اتفاق علمای شیعه است و این حکم را از ادله‌ای می توان استفاده کرد:

    1. فرمایش خداوند در آیه 203 از سوره مبارکه بقره ﴿... فَمَن تَعَجَّلَ فِي يَوْمَيْنِ فَلاَ إِثْمَ عَلَيْهِ...﴾[1] و به زودی از ادله استفاده خواهیم کرد که اگر حاجی از صید و مسائل جنسی اجتناب کرده باشد جائز است بعد از زوال روز دوازدهم، از منا کوچ کند وگرنه در صورت عدم اجتناب از آن دو لازم است شب سیزدهم را نیز بیتوته کرده و روز سیزدهم کوچ کند.

    2. صحیحه محمد بن مسلم از احدهما علیها السلام

وباسناده عن الحسين بن سعيد، عن صفوان بن يحيى، وفضالة، عن العلاء بن رزين، عن محمد بن مسلم، عن أحدهما عليهما السلام أنه قال في الزيارة: إذا خرجت من منى قبل غروب الشمس فلا تصبح إلا بمنى.[2]

فرع سوم از مسئله اول: والواجب من الغروب إلى‌ نصف الليل[3] .

بیتوته همه شب در منا واجب نیست بلکه بیتوته نیمی از شب به صورت تعیّن یا تخییر کفایت می کند، لذا شیخ ره در نهایة می فرماید: وان خرج من منى بعد نصف الليل، جاز له أن يبيت بغيرها[4] .

و محقق ره می فرماید: فلو بات بغيرها كان عليه عن كل ليلة شاة إلا أن يبيت بمكة مشتغلا بالعبادة أو يخرج من منى بعد نصف الليل[5] .

اصل کفایت بیتوته نیمی از شب مورد اتفاق فقهاست، آنچه محل نزاع است تعیّن نصف اول یا تخییر بین یکی از دو نصف است.

حضرت امام خمینی ره همانگونه که ملاحظه می شود تعیّن نصف اول شب را اختیار فرموده و بر همین اساس در مسئله 4 می فرماید: " من لم يكن في منى‌ أوّل الليل بلا عذر، يجب عليه الرجوع قبل نصفه[6] ".

صاحب ریاض ره نیز این قول را اختیار کرده و می فرماید: إلا أن ظاهر الأصحاب انحصاره في النصف الأول، فأوجبوا عليه الكون بها قبل الغروب إلى النصف الثاني.[7]

شهید ثانی ره نیز در مسالک به این مطلب تصریح نموده و در مسئله "من بات بمکة مشتغلاً بالعبادة" می فرماید: و يحتمل كون القدر الواجب منها ما كان يجب بمنى و هو أن يتجاوز نصف الليل.[8] یعنی اگر اشتغال به عبادت در مسجدالحرام به اندازه نصف شب باشد کفایت میکند؛ زیرا همین مقدار از بیتوته واجب است نه بیشتر.

البته ظاهر بعضی از قدماء، وجوب بیتوته یکی از دو نصف شب به نحو تخییر است.

ابوالصلاح حلبی ره می فرماید: "ويجوز الخروج منها للبائت بها بعد مضي النصف الأول من الليل ، والتصبح بها أفضل. وإذا عاد إليها قبل أن يمضي النصف الأول فهو بائت بها[9] "، تقیید به "قبل ان یمضی" از باب مقدمه علمی و برای علم به ادراک نیمه دوم شب است وگرنه جزء واجب نیست.

و همین قول (تخییر در وجوب بیتوته یکی از دو نصف شب) از سوی برخی از فقهای متاخر همانند صاحب ریاض ره (ریاض المسادل ج7ص120) و محقق خوئی ره نیر اختیار شده ب‌طوری که در مناسک خود فرموده است: الظاهر الاكتفاء بالمبيت بأحد النصفين وتساوي النصفين في تحصيل الامتثال[10] .