درس خارج فقه استاد سید محمد واعظ موسوی

موضوع: المسألة الثالثة

مسألة الثالة: لايجب المبيت في منى‌ في الليالي المذكورة على‌ أشخاص:

الأوّل: المرضى‌ والممرّضين لهم، بل كلّ من له عذر يشقّ معه البيتوتة.

الثاني: من خاف على‌ ماله المعتدّ به من الضياع أو السرقة في مكّة.

الثالث: الرعاة إذا احتاجوا إلى‌ رعي مواشيهم بالليل.

الرابع: أهل سقاية الحاج بمكة.

الخامس: من اشتغل في مكة بالعبادة إلى الفجر، ولم يشتغل بغيرها إلّا الضروريّات، كالأكل والشرب بقدر الاحتياج، وتجديد الوضوء وغيرها، ولايجوز ترك المبيت بمنى‌ لمن اشتغل بالعبادة في غير مكّة؛ حتّى‌ بين طريقها إلى‌ منى‌ على الأحوط.[1]

روشن شد که بیتوته دو شب یازدهم و دوازدهم در سرزمین منا بر حاجی واجب است، در این مسئله 5 طائفه از این حکم به وجوب بیتوته در منا استثناء شده اند، استثناء اکثر موارد پنجگانه از قواعد استفاده می شود و فقط در رابطه با مورد اخیر نصّ وارد شده، البته ما قبل أخیر نیز (شخصی که سقایت حجاج در مکه به عهده اوست) بر فرض الغاء خصوصیت از عباس (عموی پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله وسلم) منصوص به حساب می آید.

لازم است ابتدا مورد منصوص را مورد بررسی قرار دهیم و موارد دیگر را که حکمشان از دو قاعده حرج و ضرر اتفاده می شود بعداً متعرض شویم اما جایگاه این فرع در کلمات فقهای بزرگوار با اشاره به برخی از عبارات آنها روشن می شود:

شیخ ره فرموده است: إن بات بمكة ليالي التشريق، ويكون مشتغلا بالطواف والعبادة، لم يكن عليه شئ.[2]

محقق ره فرموده است: فلو بات بغيرها كان عليه عن كل ليلة شاة إلا أن يبيت بمكة مشتغلا بالعبادة[3] .

شهید اول در دروس فرموده است: و لو بات بغيرها فعليه عن كلّ ليلة شاة، إلّا أن يبيت بمكّة مشتغلا بالعبادة الواجبة أو المستحبّة فلا شي‌ء، سواء كان خروجه للعبادة من منى قبل غروب الشمس أو بعده، و يجب استيعاب الليلة بالعبادة إلّا ما يضطرّ إليه من غذاء أو شراب أو نوم يغلب عليه، و يحتمل أنّ القدر الواجب هو ما كان يجب عليه بمنى و هو أن يتجاوز نصف الليل.[4] (البته شاید بهتر بود لفظ "یتجاوز" آورده شود کما اینکه در مسالک ج2ص364 فرموده است).

محدث بحرانی ره فرموده است: قد استثنى الأصحاب من وجوب الدم من بات بمكة مشتغلا بالعبادة في الليالي التي يجب المبيت فيها بمنى، سواء كان خروجه من منى لذلك قبل غروب الشمس أو بعده.[5]

به نظر می رسد که اصل مطلب مورد اتفاق فقهاست و روایاتی بر آن دلالت می کنند:

    1. صحیحه معاویة بن عمار از امام صادق علیه السلام

محمد بن الحسن باسناده عن موسى بن القاسم، عن صفوان، عن معاوية بن عمار، عن أبي عبد الله عليه السلام قال: إذا فرغت من طوافك للحج وطواف النساء فلا تبيت إلا بمنى إلا أن يكون شغلك في نسلك، وإن خرجت بعد نصف الليل فلا يضرك ان تبيت في غير منى.[6]

    2. صحیحه دیگر معاویة بن عمار از امام صادق علیه السلام

ورواه الكليني عن علي بن إبراهيم; عن أبيه، وعن محمد بن إسماعيل، عن الفضل بن شاذان، عن صفوان وابن أبي عمير، عن معاوية بن عمار، مثله وزاد وسألته عن الرجل زار عشاء فلم يزل في طوافه ودعائه وفي السعي بين الصفا والمروة حتى يطلع الفجر، قال: ليس عليه شئ كان في طاعة الله. أقول: حمل الشيخ قوله أو قد خرجت من مكة على من جاز عقبة المدينين لما يأتي[7] .

دو نکته را از توجه در ظاهر این صحیحه می توان به دست آورد:

    • لازم نیست کسی که به جای بیتوته در منی به مکه رفته است فقط به مناسک و عباداتی مانند طواف و سعی مشغول باشد بلکه همانگونه که از تعلیل وارد در صحیحه استفاده می شود اشتغال به عنوان طاعات الهی مانند طواف نماز، قرائت قرآن و... کفایت می کند (به زودی در این رابطه بحث خواهیم کرد).

    • لفظ "عشاءاً" ظرف برای زیارت است نه برای خروج، یعنی قبل از غروب آفتاب از منا خارج شده و شبانه مشغول به زیارت باشد وگرنه اگر شب را در منا درک کند خروج از آن جائز نخواهد بود.