درس خارج فقه استاد سید محمد واعظ موسوی

موضوع: بررسی حکم طوائفی که از قواعد استفاده می شود (غیر از سقایت)

علامه ره در منتهی فرموده است: و قد رخّص للرعاة المبيت في منازلهم و ترك المبيت بمنى ما لم تغرب الشمس عليهم في منى‌ فإنّه يلزمهم المبيت بها، و لا نعلم خلافا في الترخّص. روى الجمهور عن عاصم بن عديّ أنّ النبيّ صلّى اللّه عليه و آله رخّص للرعاة أن يتركوا المبيت بمنى ... و لأنّ المبيت بمنى لمثلهم يشقّ عليهم، فيكون منفيّا؛ لقوله تعالى: ﴿مٰا جَعَلَ عَلَيْكُمْ فِي الدِّينِ مِنْ حَرَجٍ﴾ [1] و كذلك أهل سقاية العبّاس يجوز لهم ترك المبيت بمنى؛ لأنّ النبيّ صلّى اللّه عليه و آله رخّص لأهل سقاية العبّاس أن يدعوا المبيت بمنى ... إذا ثبت هذا: فهل لغيرهم ممّن شاركهم في جنس الضرورة الترخّص أم لا؟ و ذلك كمن له مريض يحتاج إلى المبيت عنده للعلاج، أو يكون له بمكّة مال يخاف ضياعه، فعندنا أنّه يجوز لهم ترك المبيت،[2]

شهید اول در کتاب دروس می فرماید: و رخّص في ترك المبيت لثلاثة: الرعاة ما لم تغرب عليهم الشمس بمنى، و أهل سقاية العبّاس و إن غربت الشمس عليهم بمنى، و كذا من له ضرورة بمكّة، كمريض يراعيه أو مال يخاف ضياعه بمكّة، و كذا لو منع من المبيت منعا خاصّا أو عامّا كنفير الحجيج ليلا، و لا إثم في هذه المواضع، و تسقط الفدية عن أهل السقاية و الرعاة، و في سقوطها عن الباقين نظر.[3]

روشن است که حکم به عدم وجوب مبیت در این موارد، بر طبق قاعده است؛ زیرا قاعده نفی حرج و نفی ضرر در تمام موارد حرجی و ضرری حاکمند.

لازم به ذکر است که استثناء سقایةالحاج (کسانی که عهده دار تامین آب حجّاج هستند) از وجوب بیتوته در منی، از روایات شیعه استفاده می شود به طوری که در خبر صحیحی مالک ابن اعیت (از راویان موثق و از اصحاب امام باقر و امام صادق علیهماالسلام در مورد تأیید آنها) از امام باقر علیه السلام روایت کرده: إن العباس استأذن رسول الله صلى الله عليه وآله أن يبيت بمكة ليالي منى، فأذن له رسول الله صلى الله عليه وآله من أجل سقاية الحاج.[4]

آخرین فرازی که حضرت امام راحل ره در این مسئله آورده " ولايجوز ترك المبيت بمنى‌ لمن اشتغل بالعبادة في غير مكّة؛ حتّى‌ بين طريقها إلى‌ منى‌ على الأحوط" و دلیل بر عدم جواز ترک بیتوته در منی برای چنین شخصی روشن است؛ زیرا فقط کسی که در مسجدالحرام مشغول به عبادت باشد از وجوب مبیت در منی استثاء شده که لازمه‌اش باقی ماندن دیگران (حتی کسی که بین طریق مکه به منا باشد)تحت شمول حکم به وجوب بیتوته در منی است.

توجه: مواردی که به عنوان استثناء ذکر شد در عصر حاضر فقط دو مورد اول و أخیر کاربرد دارد وگرنه عناوینی مانند چوپان و سقایةالحاج و حفظ مال معتدٌبه در مکه مورد ندارد.

از آنچه گذشت، حکم بعضی از فروعی که در متن تحریرالوسیله مورد تعرض واقع نشده اند روشن می شود که به آنها اشاره می کنیم:

    1. به نظر می رسد که مجوّز ترک مبیت در منی اشتغال به مطلق عبادت است و اختصاص به منایک حج ندارد هر چند تعبیراتی روایات وارده در این زمینه متفاوت است در بعضی از آنها تعبیر "الا ان یکون شغلک فی نسکک" آورده شده که اشتغال به اعمال حج از آن استفاده می شود و در برخی دیگر تعبیر "لیس علیه شئ، کان فی طاعة الله" آورده شده که کفایتِ مطلق اشتغال به عبادت را اقتضا می کند کما اینکه صاحب وسائل ره در باب اول از ابواب العود الی منی چهار روایت (1و8و9و13) را از ابن عمار نقل کرده که محتمل است همه آنها در واقع یک روایت باشند.